اثر انگشت مریخی!

حسگرهای کاوشگر مریخ گرد Mars Reconnaissance از سطح این سیاره تصاویر شگفت‌انگیزی تهیه کرده است که نشان می‌دهند در سطح سیاره سرخ منطقه‌ای وجود دارد که شبیه اثر انگشت انسان است. حسگر نوری « تصویربرداری آزمایشات علمی با وضوح تصویر بالا » (HiRISE) که روی کاوشگر فضایی Mars Reconnaissance نصب شده، این تصاویر را تهیه کرده است. این کاوشگر در فاصله 300 کیلومتری از سطح مریخ قرار دارد.

 

          

 

این تصاویر بین ماه‌های آوریل و آگوست سال جاری تهیه شده اند و اکنون ناسا آنها را منتشر کرده است. شگفت انگیزترین تصویری که در میان این عکسها وجود دارد، « اثر انگشت مریخ » است! این اثر انگشت در منطقه « کوپراتس » واقع شده است. منطقه کوپراتس بخشی از سیستم عظیم دره‌های ژرف Valles Marineris است که در بیش از چهار هزار کیلومتر در خط استوای مریخ گسترده شده است.

 

          

 

به گفته دانشمندان ناسا، این خاک موجی شکل در اثر تغییرات مداوم آب و هوا که در مدت میلیونها سال رخ داده ایجاد شده است. مریخ چهارمین سیاره در سامانه خورشیدی است که در مداری طویل‌تر از زمین و با سرعتی کمتر از زمین حرکت می‌کند. هر یک باری که به دور خورشید می چرخد معادل ۶۸۷ روز زمینی طول می‌کشد و شب و روز کمی طولانی‌تر از کره زمین دارد.

آسمان پارس

 

معرفی اجرام غیر ستاره ای شهریورماه

با تاریک شدن هوا در این شبها مثلث تابستانی شامل نسر واقع، دنب و نسر طائر در بالای سر ما خودنمایی می کند. ستاره سرخگون سماک رامح کم کم به پائین افق غربی فرو می رود و ستاره های اصلی دب اکبر در افق در پائین سمت شمال غربی قرار می گیرند. اما ستاره قلب العقرب در جبهه جنوب غربی برای ناظران زیر عرض جغرافیایی 50 درجه تلالو دارد در حالی که در منطقه جنوب شرقی، ستاره تنهای فم الحوت کم کم در بالای افق و در مکانی خالی و خلوت ظاهر می شود. در سمت شرق چهار گوش اسب بالدار و به دنبال آن ستاره های آندرومدا طلوع می کنند. در افق جنوبی هم قوس از قوری داغ خود هنوز بخار ایجاد می کند و با آن هاله کهکشان راه شیری را می سازد. اما فراتر از صورت فلکی های شهریورماه اجرام غیر ستاره ای آن دل هر رصدگری را که شیفته آسمان شب باشد می رباید. در این مقاله قصد دارم تا به معرفی تعدادی از این اجرام بپردازم:                                                

1- سحابی سیاره نمای هلیکس: به طور حتم شما با این سحابی سیاره نما آشنا هستید و تصویر سه بعدی را که هابل چند سال پیش از آن تهیه کرد را به خاطر دارید. سحابی زیبایی که با نمایش خود، مرگ خورشید را در پنج میلیارد سال آینده شبیه سازی می کند. در میانه صورت فلکی های حوت جنوبی و حجار و جدی قرار دارد، بنابراین نمی توان گفت که این جرم جزء کدام صورت فلکی است ولی در طراحی نقشه های نجومی آن را جزء صورت فلکی حجار حساب می کنند. با قدر 6.5+ در فاصله ای حدود 450 سال نوری از ما قرار گرفته است. این شبها تقریباً با کمی اختلاف حدود ساعت 21 از افق محل شما بالا می آید. برای پیدا کردن آن ستاره 88- حجار را با قدر 3.5 که یکی از ستاره های همین صورت فلکی است پیدا کنید و در میدان دید دوربین خود قرار دهید. سپس حدود 8 درجه به سمت شمال شرق ستاره حرکت کنید تا ستاره اپسیلون- حجار با قدر 5.8+ را بیابید. تقریباً هلیکس در یک دقیقه قوسی این ستاره قرار دارد. جرمی مه آلود که باید با روش چپ چپ نگاه کردن آن را مشاهده کنید.

                            

2- سحابی عقاب: جرمی که با قدر 6.5+ در فاصله 7000 سال نوری از ما قرار دارد. همه ما تصویری را که هابل در پانزدهمین سالگرد خود از قلب این سحابی گرفت به خاطر داریم. برای رصد آن ستاره دوتایی گاما-سپر را پیدا کرده و 2 درجه به سمت جنوب شرق این ستاره حرکت کنید تا شانزدهمین جرم از کاتالوگ مسیه در میدان دید شما قرار گیرد. اگر رصدگری تیزبینی باشید خوشه ستاره ای میان آن را می توانید ببینید.                         

 3- سحابی اُمگا: هفدهمین جرم از کاتالوگ مسیه که در فاصله 5000 سال نوری از ما قرار گرفته است. با قدر7.0+ در دو درجه ای سحابی عقابف کمی بالاتر از قلب کهکشان راه شیری واقع است. آن را جزء صورت فلکی قوس به شمار می آورند. برای مشاهده آن در آسمان پس از پیدا کردن ستاره گاما-سپر، 2 درجه به سمت جنوب غرب این ستاره حرکت کنید تا این جرم را که خوشه ای را در قلب خود جای داده است مشاهده کنید.                 

4- سحابی سه تکه: جرم مه آلود بارزی که در آسمان نواحی دور از شهر به راحتی با چشم غیر مسلح از قدر 5.0+ پیداست. در فاصله 5200 سال نوری از ما که در صورت فلکی قوس واقع شده است. برای یافتن آن ستاره مو- قوس را در چشمی دوربین خود پیدا کنید و 3 درجه به سمت جنوب شرق آن حرکت کنید تا آن را مقابل چشمان خود ببینید. 

                          

5- سحابی مرداب: بهترین جرم سحابی گون برای مشاهده در فصل تابستان. دقیقاً در قلب کهکشان واقع شده است. از قدر5.0+ و در فاصله 5000 سال نوری از ما در صورت فلکی قوس خودنمایی می کند. سحابی زیبایی همراه با خوشه ستاره ای در وسط آن و همدم سحابی سه جزئی که در 1 درجه ای آن واقع است. درست در 1 درجه ای جنوب غرب سحابی سه تکه. اگر از دوربین دوچشمی استفاده می کنید هر دور را در یک میدان دید می بینید.                                          

6- سحابی آمریکای شمالی: به حتم با این سحابی آشنا هستید ولی کمتر کسی پیدا می شود که آن را به طور مستقیم دیده باشد. به قدر 4.0+ آن نگاه نکنید زیرا قدر بیان شده قدر مجموع آن است. هفت هزارمین جرم از کاتالوگ ان.جی.سی در فاصله 1600 سال نوری از ما واقع در دجاجه. برای شکار آن 3 درجه به سمت جنوب شرق دنب (آلفا-دجاجه) حرکت کنید.

8- سحابی سیاره نمای حلقه ای: یکی از مشهورترین اجرام طبقه خود واقع در صورت فلکی شلیاق با قدر مجموع 9.6+ با گستردگی تقریباً یک دقیقه قوسی. به خاطر قدر مجموع کم آن شاید نتوانید آن را با تلسکوپ و دوربینهای کوچک پیدا کنید اما در عوض یافتن جای آن در آسمان شب بسیار ساده است. با پیدا کردن بتا-شلیاق به سمت گاما- شلیاق حرکت کنید. اگر ابزار مناسبی داشته باشید در میانه راه، آن را پیدا خواهید کرد.

9- سحابی ساعت شنی: با قدر مجموع 7.5+ در فاصله 1000 سال نوری از قرار گرفته است. بیست و هفتمین شماره از کاتالوگ مسیه را به خود اختصاص داده است. برای رصد آن اتا-سپر را مشاهده کرده و سپس 3 درجه به سمت شرق آن حرکت کنید تا این سحابی زیبا در میدان دید شما ظاهر شود. با نامهایی نظیر نیم سیب، سحابی دمبلی و یا خفاش آن را می شناسید. مشاهده این سحابی سیاره نما سرنوشت خورشید را که در پنج میلیارد سال دیگر برای ما یادآوری می کند.   

                           

10- خوشه باز پروانه: از قدر 4.5 در صورت فلکی عقرب واقع شده و 2000 سال نوری با ما فاصله دارد. اگر 3 درجه به سمت غرب آن حرک کنید سحابی بطلمیوس (ام 7) را می بینید.             

11- خوشه کروی آدامس بادکنکی: از این نام تعجب نکنید. بیشتر منجمان جهان دوازدهمین شماره از کاتالوگ مسیه را به این نام می شناسند. در مارافسای قرار دارد و  از قدر 8 در  16000 سال نوری از ما درخشش ضعیف خود را به ما می نمایاند. پیدا کردن آن از روش پرش پله ای ستارگان سخت است زیرا ستاره پرنوری در اطراف آن دیده نمی شود. در 3 درجه ای ام 10 واقع شده است.        

12- کهکشان گردابی: کهکشانی واقع در صورت فلکی دب اکبر. تلسکوپ فضایی هابل در پانزدهیمن ساگرد تولد خود از آن تصویر زیبایی تهیه کرد. از قدر 8 بوده و برای پیدا کردن آن آخرین ستاره ملاقه دب اکبر را در میدان دید چشمی قرار دهید. درست در 3.5 درجه ای جنوب این ستاره واقع شده است.    

آسمان پارس

یک کوتوله سفید در آستانه انفجار

وقتی یک کوتوله سفید بزرگتر از 1.4 برابر جرم خورشید برسد، یا بصورت ابرنواختر منفجر میشود و یا بر سر هسته خود سقوط میکند و جرم دیگری را بنام ستاره نیوترونی می سازد.

 یک ستاره کوتوله سفید در آستانه انفجار ابرنواختری

تلسکوپ فضایی اشعه ایکس نیوتن اولین تصویر واضح و نزدیک یک کوتوله سفید را که طی چند میلیون سال بعد می تواند بصورت ابرنواختر Ia منفجر شود کشف نموده است. البته با مقیاس زمانی در فضا این مدت خیلی زود و عنقریب شمرده میشود و هر چند این کوتوله سفید بدور ستاره همدم خود (ستاره HD 49798) در حال گردش است، اما به قدر کافی از ما دور است و خطری را برای زمین ایجاد نمی کند ولی آنقدر نزدیک است که بتواند به یکی از زیباترین اجرام آسمانی برای رصدگران مبدل شود. محاسبات نشان میدهد که این ستاره اول به درخشندگی ماه کامل درخشان میشود و به قدری روشن خواهد بود که حتی در روز با چشمان غیر مسلح قابل مشاهده می باشد، اما این واقعه زیاد طولانی نخواهد بود.

اخترشناسان از سال 1997 به این سو به دنبال این جرم آسمانی بودند و در آن زمان متوجه شدند که اتفاقات عجیبی در طول موج های اشعه ایکس در نزدیکی ستاره HD 49798 جریان دارد. حالا به پاس چشم تیز بین و حساسیت قوی تلسکوپ فضایی نیوتن این جرم اسرار آمیز کشف گردید. رصد ها نشان داد که یک ستاره کوتوله (کوچک) سفید یا به گونه دیگر قلب یک ستاره مرده با اشعه ایکس در فضا می تابد.

ساندرو میرگاتی از مرکز تحقیقاتی INAF–IASF در شهر میلان ایتالیا می گوید " این یک کوتوله معمولی نیست. بعد از اندازه گیری جرم آن، ما دریافتیم که دوبرابر تصور قبلی مان بزرگ است. اکثر کوتوله های سفید در واقع حدود 0.6 درصد جرم خورشید اند که در یک فضایی به اندازه زمین متراکم و جمع شده اند. اما این کوتوله سفید خاص و بی مانند دو برابر جرم دارد و در فضایی برابر با نیم قطر زمین جمع شده است و در هر 13 ثانیه یک بار بدور محور خود می چرخد که تا کنون تیز پا و سریعترین کوتوله شناخته شده می باشد". 

 

مشخص نمودن جرم یک ستاره برای اخترشناسان بسیار مهم است، زیرا تلسکوپ فضایی نیوتن می تواند به اخترشناسان در "وزن" نمودن یک ستاره کمک کند که در نتیجه میتوان خصوصیات گرانشی یک جسم را بر اساس نظریه نیوتن کشف نمود.  

 

اکثر کوتوله ها با دزدیدن گاز ستاره همدم رشد می کنند و این پروسه به رشد یپوسته یا برافزایشی مشهور است. حالا این کوتوله با جرم 1.3 برابر جرم خورشید به خطرناک ترین حد موجودیت خود رسیده است.

وقتی یک کوتوله سفید بزرگتر از 1.4 برابر جرم خورشید برسد، یا بصورت ابرنواختر منفجر میشود و یا بر سر هسته خود سقوط میکند و جرم دیگری را بنام ستاره نوترونی می سازد. انفجار یک کوتوله سفید مشهور ترین توضیح برای وجود ابرنواختر های نوع Ia در عالم می باشد. این انفجار های درخشان به مثابه یک فانوس برای یافتن کوتوله های سفیدی که در حال ربودن گاز ستاره همدم خود می باشند بکار میروند تا بتوان جرم آن را با دقت مشخص نمود.  

 

این تصویر سنگ سرخ یا (Rosset Stone) یک کوتوله سفید در یک منظومه دوتایی است. تشخیص دقیق جرم هر دو ستاره در منظومه های دو ستاره ی بسیار مهم است. حالا دانشمندان میتوانند مطالعات بیشتر در این بخش را ادامه دهند و سعی کنند تا گذشته آن را طوری بسازند که بتوان آینده آن را محاسبه کرد.

حالا میرگاتی می گوید به خوانندگان تان بگویید تا در جستجوی یک نمایش زیبای آسمانی باشند، البته نه به این زودی ها. امیدورایم دیگر ایمیل های  فریبنده در مورد اینکه عنقریب یک ابرنواختر به اندازه ماه در روز دیده خواهد شد دریافت نکنیم، درست شبیه فریب قبلی که همه انتظار داشتند مریخ را در آسمان شب به اندازه ماه ببینند.

منبع:آسمان پارس

 

صورت فلکی ذات‌الکرسی

ذات‌الکُرسی، خداوند کرسی یا کاسیوپیا، از پیکرهای آسمانی است که در نیم‌کره شمالی زمین دیده می‌شود.

پیکر Wشکل این صورت فلکی به آسانی قابل مشاهده است. دو ستارهٔ انتهایی آن راهنمای خوبی برای پیدا کردن اسب بزرگ است.^[۱]

ذات‌الکرسی نخستین بار توسط عبدالرحمان صوفی رازی با چشم غیرمسلح رصد شد و مورد مطالعه قرار گرفت.

ویژگی‌ها

این پیکر آسمانی بهترین نقطهٔ شروع برای یافتن ستارگان در پاییز است. پنج ستارهٔ اصلی در آن، مانند حرف W کنار هم قرار گرفته‌اند و با اینکه هیچکدام روشنتر از قدر اول نیستند به راحتی می‌توان شکل W یا M را مشاهده کرد. درخشانترین ستارهٔ ذات الکرسی ستارهٔ صدر (Schedar) در راس غربی W واقع است. اگر از ستارهٔ میانی W یعنی گاما-تخت‌نشین، خطی فرضی را به صدر وصل کنیم و آن را ۱۰ برابر فاصلهٔ دو ستاره امتداد دهیم به صورت فلکی بزرگ فرس اعظم یا اسب بالدار می‌رسیم. ستارگان اصلی آن مربع بزرگی را می‌سازند که مربع فرس اعظم نامیده می‌شود و قدر ستارگان آن کمتر از قدر اول است. در یک شب تاریک برای امتحان تیزبین بودنتان می‌توانید ستارگان درون آن را بشمارید که به بیش از ۱۲ تا هم می‌رسند.

چارگوش بزرگ (Great square) پگاسوس (Pegasus) در افسانه‌ها اسب بالداری بوده، به گونه‌ای که مربع بزرگ، بدن و بالهای آن را تشکیل می‌دهد. ستارگان بزرگ از بالا طرف راست در جهت عقربه‌های ساعت به ترتیب ساق (Scheat)، مرکب (Markab)، جنب (Algenib) و فرس (Alpheratz) نام دارد، فرس ستارهٔ فوقانی چپ مربع، در واقع متعلق به پیکر زن برزنجیر (آندرومدا) است که شامل دو ردیف از ستارگان قدر سوم و چهارم است که یک V با دهانهٔ تنگ تشکیل می‌دهند و نوک این V را ستارهٔ فرس می‌سازد.

اگر در آندرومدا، دومین جفت ستارهٔ شکلV را بسوی تخت‌نشین و به اندازهٔ فاصله خودشان امتداد دهیم به یک لکهٔ نورانی میرسیم که کهکشان مارپیچی M۳۱ نام دارد. این کهکشان شبیه کهکشان راه شیری است که درفاصلهٔ ۲٫۹ میلیون سال نوری از ما قرار گرفته و نزدیک‌ترین کهکشان از نظر فاصله‌است و با چشم غیر مسلح نیز دیده می‌شود.

اگر دو ستارهٔ آلفا و بتا که در راس عمودی ذات الکرسی قرار دارد را در جهت بتا دنبال کنیم، به صورت فلکی قیفاووس (Cepheus) می‌رسیم که درخشان‌ترین ستارهٔ آن الدرامین (Alderamin) است که در عربی بازوی راست معنی می‌دهد و ستارهٔ درخشان بعد از آلدرامین، الفرق (Alphirk) است. ستارهٔ دلتا در قیفاووس، ستارهٔ متغییر معروفی است که درخشندگی آن هر ۵٫۳ روز بین ۴٫۱+ تا ۵٫۲+ تغییر می‌کند.

این سه صورت فلکی در اساطیر باستان با هم خانواده‌ای را تشکیل می‌دهند که آندرومدا شاهدخت اتیوپی دختر قیفاووس و کاسیوپیا (ذات الکرسی) بوده‌است. دو رشته ستارگان آندرومدا را می‌توان به دو پای اسب تشبیه کرد. کاسیوپیا (Cassiopeia) یا تخت‌نشین، ملکهٔ اتیوپی، مادر آندرومدا، طبق افسانه‌ها بر روی تختی نشسته‌است که چندان راحت نیست! و پادشاه اتیوپی پدر آندرومدا، قیفاووس است.

اجرام عمقی آسمان

• ان‌جی‌سی ۲۸۱
• سحابی قلب

منبع:ویکیپدیا

تصویر خوشه های کروی M80 و M4 و ستاره قلب العقرب

مسابقه هفته جهانی فضا

مسابقه هفته جهانی فضا

سازمان فضایی ایران به مناسبت هفته جهانی فضا مسابقه ای در رشته های ذیل برگزار می کند:

 

1-       نقاشی (گروه سنی 8 تا 12 سال)

2-       داستان نویسی (گروه سنی 12 تا 18 سال)

3-       مقاله نویسی

4-       طراحی و گرافیک

5-       ساخت ماکت

 

محور مسابقات: نقش فناوری فضایی در آموزش

 

مهلت ارسال آثار: پایان شهریور ماه 1388

به نفرات برگزیده جوایز ارزنده ای به رسم یادبود اهدا خواهد شد.

 

نشانی: تهران- خیابان ولی عصر- خیابان سایه- پلاک 34

کد پستی: 1915633711 - تلفن: [phone]

پایگاه الکترونیکی:www.isa.ir

رایا نامه: [e-mail]

افسانه‌ی تولد ستاره از بین رفت!

یک گروه بین‌المللی از ستاره‌شناسان باور قدیمی در مورد چگونگی شکل‌گیری ستارگان را رد کرده‌اند.

 

از دهه‌ی 1950 ستاره‌شناسان معتقد بودند که گروه‌های ستارگان تازه متولد شده‌ از قوانین یکسانی برای تشکیل استفاده می‌کنند به این صورت که نسبت ستارگان پرجرم به کم‌جرم تقریبا در تمام کهکشان‌ها یکسان است. برای مثال٬ به ازای هر ستاره‌ای که 20 مرتبه یا بیشتر بزرگ‌تر از خورشید است٬ 500 ستارۀ برابر یا کوچک‌تر از جرم خورشید وجود خواهد داشت.

 

«دکتر گرهارد مورر»(Dr.Gerhardt Meurer)٬ سرپرست تیم تحقیق از دانشگاه جان هاپکینز٬ می گوید: "این  ایده‌ا‌ی بسیار مفید بود ولی متاسفانه درست به نظر نمی‌رسد".

توزیع جرمی ستارگان تازه متولد شده "تابع جرم اولیه"(initial mass function) یا IMF نام دارد. در‌حالی‌که بخش اعظم نوری که از کهکشان‌ها می‌بینیم از پرجرم‌ترین ستاره‌ها ناشی می‌شود٬ جرم کلی در ستاره‌ها از ستارگان سبک‌تر که دیده نمی‌شوند نشأت می‌گیرد و در نتیجه  IMFدر تعیین جرم دقیق کهکشان‌ها نقش دارد. با اندازه‌گیری نور تعداد انبوهی از ستارگان و انجام اصلاحاتی در سن ستارگان٬ ستاره‌شناسان اکنون می‌توانند از IMF برای محاسبه‌ی جرم کلی آن توده‌ی ستاره‌ای استفاده کنند.

 

نتایج کهکشان‌های مختلف تنها در صورتی می‌تواند با هم مقایسه شوند که در همه جا  IMFیکی باشد. ولی گروه دکتر مورر نشان داده است که نسبت جرم زیاد به جرم کم در ستارگان تازه متولد شده، در کهکشان‌های مختلف٬ متفاوت است. برای نمونه کهکشان‌های کوتوله‌ی کوچک بیشتر از آنچه انتظار می‌رود ستارگان کم جرم را تشکیل می‌دهند.

 

گروه دکتر مورر برای رسیدن به یافته‌هایشان کاوش و بررسی رادیویی انجام دادند٬ زیرا کهکشان‌ها حاوی مقدار قابل ملاحظه‌ای گاز هیدروژن خنثی هستند که ماده‌ی اولیه برای تشکیل ستاره است و این هیدروژن خنثی امواج رادیویی ساطع می‌کند.

 

این گروه با استفاده از ماهواره‌ی NASA's GALEX و تلسکوپ اپتیکی 1.5 متری CTIO در شیلی، دو دسته تابش فرابنفش و H-alpha را ،که به شکل گیری ستارگان مربوط می شوند، اندازه‌گیری نمود.

انتخاب کهکشان‌ها بر اساس هیدروژن خنثی موجود در آن‌ها نمونه‌ای از کهکشان‌ها با شکل‌ها و  اندازه‌ها‌ی متفاوت را٬ بدون توجه به تاریخچه‌ی تشکیل ستاره‌هایشان٬ در اختیار گذاشت.

 

گسیل‌های H-alpha وجود ستاره‌های عظیم از ردۀ طیفی O را نشان داد که با جرمی در حدود 20 برابر جرم خورشید متولد شده‌اند.

 

گسیل‌های فرابنفشUV ، ستاره‌های O و ستاره‌های کمی کوچکتر از ردۀ طیفی B را مشخص کردند که در مجموع جرمشان سه برابر جرم خورشید بود.   

 

گروه مورر دریافت که نسبت گسیل H-alpha به گسیل  UVاز کهکشانی به کهکشان دیگر متفاوت است که به اختلاف در مقدار IMF آن‌ها نیز دلالت می‌کند.

 

دکتر مورر گفت: "این کار پیچیده‌ای است و لزوما باید عوامل دیگری را که بر نسبت گسیل  H-alpha به UV تاثیر می‌گذارند نیز در نظر بگیریم٬ مانند این نکته که ستاره‌ها‌ی نوع B مدت زمان طولانی‌تری در مقایسه با ستاره‌ها‌ی نوع O زندگی می‌کنند".

گروه دکتر مورر مسئله‌ی حساسیت  IMF به شرایط فیزیکی منطقه‌ی شکل‌گیری ستاره به ویژه فشار گازی را مطرح می‌کند. برای مثال ستاره‌های عظیم بیشتر در محیط‌های پرفشار مانند خوشه‌های ستاره‌ای تشکیل می‌شوند.

 

نتایج گروه امکان درک بهتری از دیگر پدیده‌‌هایی را که به تازگی مشاهده شده و به صورت معمایی برای ستاره‌شناسان هستند فراهم می‌کند، مانند تغییرات نسبت H-alpha به نور فرابنفش به صورت تابعی از شعاع کهکشان‌ که در بعضی از کهکشان‌ها مشاهده شده است. این مطلب هم‌اکنون قابل درک است٬ زیرا با پایین آمدن فشار به همراه شعاع٬ ترکیب ستاره ای نیز تغییر می‌کند همانند این‌که فشار با ارتفاع از روی زمین تغییر می‌کند.

لینک مطلب

آغاز رقابت بین المللی دانشمند یک روزه کاسینی

«دانشمند یک روزه کاسینی»، رقابتی است که دانش‌آموزان 10 تا 18 سال با مقالات 500 کلمه‌ای خود درباره زحل و قمرهایش به رقابت با یکدیگر می‌پردازند. پس از گزینش بهترین مقالات از مجموع مقالات رسیده در سراسر جهان، فضاپیمای کاسینی در روز یکشنبه 19 مهر 1388 (9 اکتبر 2009) به عکاسی از سوژه‌های مورد بحث خواهد پرداخت. این رقابت را مرکز پیشران موشک ناسا (جی پی ال) ترتیب داده است و ناسا قصد دارد با برگزاری این رقابت، دانش‌آموزان را با بخشی از وظایف دانشمندانی که با مقالات و استدلالهای علمی خود سبب می شوند، فضاپیماهایی همچون کاسینی به سوی خاصی از جهان پیرامون ما بنگرد، آشنا کند.

برای کسب اطلاعات بیشتر اینجا کلیک کنید.

وبلاگ رسمی پروژه در ایران

با آرزوی موفقیت

شگفتی های اتا- حمال

احتمالاً در منظومه اتا- حمال همدمی در مداری بیضوی هر از گاهی به ستاره اصلی نزدیک می شود و برخورد بادهای دو ستاره بر خصوصیت کل مجموعه اثر می گذارد.

به نظر می رسد که اوضاع و احوال ستاره جنوبی، اتا- حمال (کارینا)، یکی از شگفت انگیزترین ستاره های کهکشان ما در حال تغییر و تحول است. این ابرغول آبی جرمی معادل 100 برابر جرم خورشید دارد (مرز پرجرم ترین ستاره های موجود در عالم) و نیروی خروجی آن در مدت 6 ثانیه برابر نیروی خروجی خورشید در مدت یک سال است! در دهه 1840 میلادی این ستاره با پرتاب انفجاری ماده ای به جرم 5 تا 15 برابر جرم خورشید ناگهان چنان درخشان شد که مدتی دومین ستاره پر نور آسمان شب پس از شباهنگ بود. اما درخشندگی بسیار و فوران های عظیم ماده فقط بخشی از داستان بود.

 تغییرات اخیر در سحابی صورتی رنگ اطراف این ستاره، مدرک معتبری است بر اینکه این ستاره، بسیار بیشتر از آنچه تصور می شد شگفت انگیز است. این ستاره یک ستاره پر جرم نیست؛ بلکه دو ستاره است. بسیاری از اخترشناسان از سال 1375 بر این باور بودند که اتا- حمال یک ستاره دوتایی است. آنها دریافتند که هر 5.5 سال یکبار تغییرات محسوس و کوتاهی در طیف این ستاره نمایان می شود.

                           

احتمالاً همدمی در مداری بیضوی هر از گاهی به ستاره اصلی نزدیک می شود و برخورد بادهای دو ستاره بر خصوصیت کل مجموعه اثر می گذارد. این باور دانشمندان در اواخر سال 1377 که تغییرات پیش بینی شده رخ دادند، قوت گرفت. تغییرات اخیر اتا- حمال اوایل تابستان 1382 دوباره طبق پیش بینی ها رخ دادند. در آن زمان رصدهای تلسکوپ فضائی هابل با دوربین پیرفته نقشه برداری در نور فرابنفش، سایه ای ضعیف و اثراتی بر درخشندگی ستاره را آشکار کرد که نشان از عبور ستاره همدم از مقابل ستاره اصلی داشت.

احتمالاً نور فرابنفش ستاره همدم، گازهای سحابی اطراف ستاره را گرم و یونیزه می کند و نواری از نور فرابنفش به طول چند ثانیه قوس شکل می دهد. رصدها تقریباً دانشمندان را مطمئن می کرد که اتا- حمال یک ستاره دوتایی است. جرم ستاره اصلی حدود 100 تا 150 برابر خورشید و جرم همدم حدود 30 تا 60 برابر خورشید است. همدم در مداری بسیار کشیده که تقریباً موازی خط دید ماست به دور ستاره اصلی می گردد. 

ارباب بی‌حلقه

گویا بر گرد ارباب حلقه‌ها دیگر حلقه‌ای نمی‌یابیم، بعد از گذر زحل از اعتدال بهاری اکنون ما زحل را عجیب‌تر از قبل در آسمان خواهیم یافت. مانند سیارات دیگر و بی حلقه!

 

تغییر رنگ حلقه‌های زحل در اواخر خرداد ماه

 

انحراف مداری زحل با دایرة‌البروج 27 درجه است و با توجه به چرخش تقریباً 30 ساله‌ی زحل به گرد خورشید، انتظار می‌رود تا حلقه‌های زحل به شرایطی برسند که بر روی یک خط قرار گیرند. این سنگ‌ها و غبارهای متعددی که حلقه‌‌ی زحل را  تشکیل داده‌اند احتمالاً از واپاشی یا برخورد چند قمر بر گرد زحل تشکیل شده‌اند و چندین قمر این سیاره که در اصطلاح به چوپان موسوم هستند باعث می‌شوند تا این حلقه بر گرد سیاره باقی بماند.

 

چرخه‌ی 30 ساله‌ی حلقه‌های زحل از 1995 تا 2024

 

در ساعت 19:37 هنگام غروب جمعه 13 شهریور حلقه‌های زحل از دید ناظرین زمین همخط خواهند شد. در این شب شاید بتوان با عکاسی حلقه‌ی بسیار باریک و تاریکی را مانند یک خط بر روی زحل یافت. البته رصدگرانی که از مدت‌ها پیش در حال رصد زحل بوده باشند، شاهد بودند که از ماه تیر و مرداد به تدریج به خاطر رسیدن زحل به اعتدال بهاری (20 مرداد) دیگر امکان رصد حلقه‌ها فراهم نبوده است. زیرا در زمان اعتدال بر روی سیاره‌ی زحل، حلقه‌های رو به خورشید سایه‌ای جالب را در پشت خویش ایجاد کرده‌اند. و باعث شده‌اند که حلقه‌های دورتر زحل به طور عادی تیره‌تر از قبل به نظر آید. اکنون این روند مدتی است ادامه داشته تا از دید ناظرین زمین نیز این حلقه‌ها بر روی یک خط قرار بگیرد. لذا انتظار می‌رود تا مدتی دیگر حلقه‌ها بار دیگر بر روی این سیاره نمایان شوند.

 

آخرین هم‌خطی حلقه‌های زحل در اعتدال پاییزی در سال 1995

 

ولی طی یکسال گذشته به دلیل بروز این پدیده، بهترین فرصت برای رصد و اختفای قمرهای زحل فراهم شده است. قمر مشهور و اسرار‌آمیز تیتان یکی از آنهاست که می‌توانیم اختفا و یا عبور آن از زحل را به نظاره بنشینیم. البته به دلیل نزدیک‌شدن زحل به مقارنه با زمین، رصد این سیاره این شب‌ها به سختی در افق غربی امکان‌پذیر است، ولی طی 2 ماه آینده این سیاره فاصله‌ی‌مناسبی را در آسمان صبحگاهی از خورشید خواهد یافت.

 

گذر سایه قمر تتیس از روی حلقه‌های تاریک زحل

 

آسمان صبحگاهی و رصد سیاره‌ی زحل و حلقه‌های تازه‌پدیدار شده‌ی آن از یک سو و رصد زیبایی‌های دیگر این سیاره از جمله افتادن سایه قمرها بر روی حلقه‌ها که توسط فضاپیمای کاسینی تهیه می‌شود و همچنین رصد گرفتگی تعدای از قمرهای معروف از جمله تیتان و عبور سایه‌ی آن از سطح این سیاره یکی از زیباترین و نادرترین وقایع نجومی است که در زمان هم‌خطی حلقه‌های زحل رخ می‌دهد. این پدیده تا 5 بهمن تکرار می‌شود و کشور ایران بهترین زمان را برای رصد این پدیده در اختیار خواهد داشت.

 

گذر سایه تیتان از روی زحل که فقط در اعتدالین رخ می‌دهد

 

البته اختفا و گذر تیتان در یک چرخه‌ی دیگر از فروردین تا تیر سال آینده تکرار خواهد شد و سپس تا 15 سال دیگر شاهد بروز این رویداد‌های جالب نخواهیم بود. با این حال رصد گرفتگی و گذر سایه تیتان به مراتب از اختفا و گذر آن زیباتر است و امیدوارم که وضعیت مساعد جوی امکان رصد زیبای این پدیده‌ها را فراهم کند. در جدول زیر محاسبات مروبط به این رویداد‌ها محاسبه شده است. توجه داشته باشید که هر جه به بهمن‌ماه نزدیک می‌شویم زحل زودتر طلوع خواهد کرد و زمان بیشتری را بری رصد این پدیده‌ها در اختیار خواهید داشت.

 

تاریخ	ساعت	توضیح
22 مهر	03:20	آغاز گرفتگی
30 مهر	01:00	آغاز عبور سایه
08 آبان	02:43	آغاز گرفتگی
15 آبان	23:20	آغاز عبور سایه
16 آبان	05:12	پایان عبور سایه
24 آبان	04:08	آغاز گرفتگی
01 آذر	23:40	آغاز عبور سایه
02 آذر	04:09	پایان عبور سایه
10 آذر	01:37	آغاز گرفتگی
10 آذر	05:53	پایان گرفتگی
17 آذر	23:05	آغاز عبور سایه
18 آذر	03:03	پایان عبور سایه
26 آذر	01:11	آغاز گرفتگی
26 آذر	04:42	پایان گرفتگی
03 دی	22:23	آغاز عبور سایه
04 دی	01:51	پایان عبور سایه
12 دی	00:56	آغاز گرفتگی
12 دی	03:21	پایان گرفتگی
19 دی	22:12	آغاز عبور سایه
20 دی	00:30	پایان عبور سایه
28 دی	00:15	آغاز گرفتگی ناقص
28 دی	02:28	پایان گرفتگی
05 بهمن	21:26	آغاز عبور ناقص سایه
05 بهمن	23:44	پایان عبور ناقص سایه

 

منبع:پایگاه خبری ماهنامه نجوم