شکارچیان هلا‌ل گریزپا

مصاحبه با رکورددار رویت هلال ماه جهان

سید محسن قاضی میرسعید، عضو هیات علمی ستاد استهلال دفتر رهبری و رکورددار رویت هلال ماه در جهان است. رویت هلا‌ل ماه در سالهای اخیر به همت گروهی ازعلا‌قه‌مندان رشد فراوانی یافت و به یکی از شاخه‌های فعال در زمینه نجوم آماتوری ایران تبدیل شد. گفتگوی زیر نگاهی است به روند رشد رویت هلا‌ل ماه در ایران.

فعالیت‌های حوزه رویت هلال ماه ایران از چه دوره‌ای وارد مرحله‌ای جدید و امروزی شد؟

اگر به سال‌های قبل برگردیم، رویت هلال ماه طوری بود که حداقل برای توده مردم نه آنهایی که متخصص این کارند، این شبهه پیش می‌آمد که جریان رویت هلال ماه چیست؟ منجمان برای رویت هلال چه می‌کنند؟ منجمان چگونه محاسبه می‌کنند؟ چرا یک کشوری آغاز ماه قمری را زودتر اعلام می‌کند و کشوری دیگر دیرتر؟ یکی می‌گوید هلال ماه با چشم مسلح قابل قبول است و یکی دیگر می‌گوید با چشم غیر مسلح. ما گفتیم بیاییم برنامه‌ریزی کنیم و مشخص کنیم که در واقع به مردم آگاهی بدهیم مساله رویت هلال ماه چیست؟ یک منجم چگونه می‌آید 12 هلال ماه را برای یک سال مشخص می‌کند، حال یا برای خودش یا برای شورای تقویم که رسماً مرجع این کار بود، مردم بیایند ببینند رویت هلال ماه‌های رمضان، شوال، ذیحجه و... به چه صورت است. این را آمدیم در قالب گروه‌های مختلف رویتی برنامه‌ریزی کردیم، به این صورت که بیاییم دوره برگزار کنیم؛ اولین دوره در دانشگاه خواجه نصیر طوسی برای دانشجویان ریاضی یا فیزیک یا دانشجویانی که به طریقی به مبحث رویت هلال ماه علاقه‌مند بودند در ابتدای دهه 80 برگزار شد؛ دوره‌ای 2 روزه که هم به صورت تئوری و هم به صورت کارگاهی و عملی بود. سپس دوره‌های بعدی را در دانشگاه‌ها و شهرستان‌های دیگر گذاشتیم. تعداد علاقه‌مندان زیاد شد. اول از خودمان شروع کردیم. از دوستانی که علاقه‌مند هستند شروع کردیم، سپس از آنها امتحان گرفتیم. هر کدام از آنها که به حد مطلوب رسیدند، به آنها گواهینامه‌ای، مبنی بر گذراندن این دوره رصدی از لحاظ آموزشی اعطا شد. اندک اندک بحث عمیق‌تر شد، اختلافاتی که روی رویت هلال ماه اتفاق افتاد، سبب شد به خدمت رهبر معظم انقلاب رسیده و ایشان را درجریان نحوه محاسبات و عملکرد یک منجم هنگام رویت هلا‌ل ماه قرار دهیم. حالا گروه‌هایی که این‌کاره هستند و تخصص و تجربه دارند، برای یک کلاس دوره فراگیر در سطح کشور، هم برای دانشگاه‌ها و هم برای حوزه اقدام کنند. ما هم برای دانشگاهیان این کلاس‌ها را گذاشتیم و هم برای کل ائمه جمعه سراسر کشور. ستادهای استهلال در هر استان و در هر شهر بزرگ تشکیل شد. گروه‌های رصدی آنها آموزش دیدند. برخی از آنها از دوستان و همکاران خودمان بودند که وارد آن ستادها شدند و شروع کردند به آموزش دیدن و رصد کردن، نتیجه این شد که پس از این شش سالی که از تشکیل این گروه‌ها می‌گذرد، همراه گروه‌ها برای رصد می‌روند.

در کنار آموزش آیا فعالیت‌های دیگری همچون اطلاع‌رسانی هم انجام می‌شد و اطلاع‌رسانی در زمینه رویت هلال ماه به چه صورتی بود؟

سایت‌های ویژه‌ای برای این که رصد خود را اعلام کنند، عکس بگیرند و مستندسازی کنند در نظر گرفته شده، از جمله من به اتفاق آقای صیاد، خیلی سال پیش از سال 76 گروهی تشکیل دادیم به نام گروه غیرحرفه‌ای رویت هلال ماه، که زیر نظر ما اداره می‌شود. تمام کارهایی که انجام می‌دهیم فقط جنبه معنوی دارد و به هیچ وجه جنبه مادی درونش نیست. از خودمان هزینه می‌کنیم تا به هیچ وجه دوستان را متحمل هزینه نکنیم. اگر هزینه‌ای هم داشته باشد، مثل داشتن سایت و هزینه‌های مشابه، خودمان تقبل می‌کنیم. سایتی تشکیل دادیم به نام گروه غیرحرفه‌ای رویت هلال ماه()UGCS.ir و همچنین سایت‌هایی که در برخی شهرستان‌ها به وجود آمده، به مانند سایت هلال ماه یا سایت پارس اسکای یا سایت‌های ستادهای استهلال، اینها رصدها را ماه به ماه اعلام می‌کنند. وقتی علاقه‌مندان به این سایت‌ها مراجعه می‌کنند، ما مختصات تمام هلال‌ها را هر ماه می‌دهیم و می‌گوییم این هلال در کدام مناطق کشور قابل رویت است؟ آیا روز غروب بیست‌ونهم هلال دیده می‌شود یا نه؟ تمام این داده‌ها و اطلاعات را می‌دهیم. حتی نقشه می‌دهیم که کجاها هلال بهتر رویت می‌شود، در کجا احتمال آن ضعیف‌تر است، کجا با ابزار و کجا با چشم غیر مسلح دیده می‌شود. همه اینها را مشخص می‌کنیم. این باعث شده است که بتدریج گروه‌های رصدی ما زیاد شوند و بخصوص برای هلال‌های رمضان و شوال ما بالای 200 گروه در سراسر کشور داریم که می‌روند رصدشان را انجام می‌دهند و گزارش‌های خود را به ستاد استهلال می‌فرستند و آنجا ماه قمری تعیین می‌شود؛ همچون شروع ماه رمضان و شروع ماه شوال.

علاوه بر این فعالیت‌ها، در رصد جوان‌ترین هلال ماه هم ایرانیان از باقی رقیبان پیشی گرفته‌اند. گویا شما و آقای موحدنژاد هم جزو رکورددارهای این هلال هستید؟

در این 7 سال، جهش خیلی خوبی رخ داده، رکوردهای خیلی خوبی انجام شده و رکوردهای جهانی رویت هلال در اختیار ایرانی‌هاست.

بنابر جدول منتشر شده در سال 2004 در نشریه اسکای‌اند تلسکوپ که مجله‌ای مرجع برای منجمان است و رکوردهای رویت هلال ماه در آن آمده بود، من نفر اول هستم، رصدگری از آمریکا نفر دوم است و آقای موحدنژاد نفر سوم هستند و خود من هم در هلال صبحگاهی و هم در هلال شامگاهی اولم، که البته در خارج از ایران بیشتر هلال شامگاهی مد نظر است، البته ما چون علاقه مندیم، کار خودمان را پیش می‌گیریم. رکوردها در اختیار ایرانیان است و بعید می‌دانم حالا حالاها بتوانند این رکورد را از دست ایرانیان بگیرند. این تحول بزرگی است که در زمینه رویت هلال رخ داده است.

برای سال جهانی نجوم آیا گروه‌های فعال رویت هلال ماه برای امسال برنامه‌ای تدارک دیده‌اند؟

امسال سال جهانی نجوم است و به هر حال باید به تمام رشته‌های نجوم بها داد، از جمله در زمینه رویت هلال. ما چون گذشته مقالات و اطلاعات تکمیلی درباره رصد هر هلال و معیارهای رصد هر هلال را در سایت‌های مختلف ارائه می‌دهیم و تا آنجا که فراخور وقت و بضاعت علمی ما باشد، برای آنها توضیح می‌دهیم. برای سال جهانی نجوم پیشنهادهایی از سوی شهرستان‌ها بوده که با توجه به ضیق وقتمان قطعی نشده است.

اگر علاقه‌مندان رویت هلال ماه سوالی داشته باشند یا بخواهند از اخبار فعالیت‌هایی که در آینده به مناسبت سال جهانی نجوم در زمینه رویت هلال برگزار می‌شود آگاهی یابند، بهتر است به کدام وب‌سایت‌ها مراجعه کنند؟

سایت هلال ماهHelalemah.ir ، سایت پارس اسکایParsSky.com ، سایتUGCS.ir و سایت‌های دیگر. ما هم تمام تلاشمان را می‌کنیم که در این زمینه دوستان را به نقطه‌ای مطلوب برسانیم، به آنجا که خودشان دوست دارند و علاقه مند هستند، اگر سوالی باشد، مساله‌ای از ما می‌پرسند و ما هم تا حدی که بتوانیم به سوالاتشان پاسخ می‌دهیم.

چرا نام گروه‌های فعال در زمینه رویت هلال ماه، گروه‌های غیرحرفه‌ای یا آماتوری رویت هلال ماه است؟

در جامعه، آماتور یعنی کسی که ابتدایی است، ولی در زمینه‌های نجومی، آماتور معنی دیگری می‌دهد؛ یعنی شخص از این کار منبع درآمد ندارد. منجم حرفه‌ای که می‌گوییم یعنی کارشان نجوم است و منبع درآمدشان هم نجوم است. من خودم کارم طراحی و ساخت ساختمان است، ولی کار نجوم انجام می‌دهم. این نشان‌دهنده این است که من دارم به صورت آماتوری این کار را انجام می‌دهم. اگر نام گروه را غیرحرفه‌ای می‌گذاریم، یعنی حرفه دوستان رویت هلال ماه نیست و با عشق و علاقه دارند فعالیت می‌کنند. هیچ‌کدام از همکاران ما افراد بی‌تجربه‌ای نیستند، بلکه به سبب دلبستگی به رویت هلال ماه فعالیت می‌کنند.

محمدجواد ترابی

داستان تلسکوپ از گالیله تا رصدخانه ملی ایران

تا زمانی که 400 سال پیش گالیله دریچه تلسکوپ خود را به سوی آسمان‌ها نگرفته بود کسی نمی‌توانست مدرک مستقیمی از این واقعیت که سیاره ما به دور خورشید می‌گردد ارائه کند. گالیله اما توانست با مشاهده مستقیم تناقض‌های مدل زمین مرکزی آن را برای همیشه به کناری اندازد و در عین حال درک ما انسان‌ها از جایگاه خود در کیهان را نیز بهبود بخشید و به همین سبب است که سالگرد استفاده از تلسکوپ برای همه ما جشن بزرگی به نام سال جهانی نجوم را فراهم آورده است. تلسکوپ‌ها در سده‌های بعدی نیز نقش تاریخی خود را ادامه داده‌اند.

آنها تصویری از گذشته و آینده کیهان را پیش روی ما گذاشته‌اند و هنوز هم به نقش تاریخ‌ساز خود در اصلاح دید ما از جایگاه‌مان در کیهان ادامه می‌دهند.

این‌که چه کسی اولین بار تلسکوپی را به سوی آسمان نشانه گرفت، یکی از داستان‌های معماگونه تاریخ نجوم به شمار می‌رود و البته بسیارند کسانی که گالیله را در این میان نخستین نفر نمی‌دانند.

حدود سال‌های 1350 میلادی، اروپاییان با عدسی‌های شیشه‌ای آشنا بودند. این عدسی‌ها بعدها باعث شد تا صنعت جدیدی به نام عینک‌سازی در اروپا باب شود و با کمک استفاده از عدسی‌های شیشه‌ای افرادی که دید آنها تضعیف شده بود توانستند بار دیگر بینایی طبیعی خود را به دست آورند. اما حدود 250 سال پس از آن بود که ردپای نخستین تلسکوپ یا دوربین خود را نشان داد و این ردپا ما را به هلند و جایی برد که هانس لیپرشی برای نخستین بار ادعای ساخت تلسکوپ را ثبت کرد. لیپرشی (Lippershey)، متولد وسل (Wesel)در غرب آلمان فعلی بود. او عینک‌سازی با استعداد بود که در هلند کار می‌کرد. در 2 اکتبر 1608 او درخواست ثبت تلسکوپ را به عنوان اختراعی جدید مطرح کرد.اگرچه درخواست وی مورد پذیرش قرار نگرفت، ولی اخبار این اختراع بسرعت در سراسر اروپا پراکنده شد. در نامه‌ای که تاریخ 25 سپتامبر 1608 را بر سربرگ خود دارد، ادعای لیپرشی در خصوص اختراع دستگاهی اعلام شده است که می‌تواند تمام نماهای پیش رو را بزرگ کند.

البته بعد از لیپرشی، چند نفر دیگر نیز ادعای اختراع تلسکوپ را مطرح کردند. یکی از این افراد زاخاری جانسن (Sacharias Janssen )، عینک‌سازی است که در میدلبورگ کار می‌کرد و همکار و رقیب لیپرشی بود. جانسن یکی از 2 مخترع احتمالی تلسکوپ به شمار می‌رود و احتمال دارد او تلسکوپی لوله‌ای را پیش از سال 1600 ساخته باشد؛ اما این موضوعی است که هنوز کسی نتوانسته صحت آن را تایید کند و بنابراین طرح لیپرشی تا امروز عنوان نخستین طرح ثبت شده یک تلسکوپ در تاریخ را از آن خود دارد.

اما تاریخ، نخستین استفاده‌کننده تلسکوپ در نجوم را به نام گالیله می‌شناسد؛ مردی که با وجود تلاش‌های درخشان و خیره‌کننده معاصرانش از او به نام یکی از بنیانگذاران ستاره‌شناسی جدید یاد می‌کنند. رصدهای مختصری که او با تلسکوپ دست ساز خود از آسمان انجام داد، بنیاد قرن‌ها مطالعه و پژوهش را بنا نهاد. بر اساس شواهد موجود گالیله تلسکوپ خود را در در تابستان 1609 ساخت و پس از چند رصد مقدماتی در 25 آگوست 1609، کار کرد تلسکوپ خود را برای قانونگذاران ونیز و در جمع آنها شرح داد. این نخستین فعالیت و نمایش عمومی تلسکوپ بود و همچنین نخستین استفاده مستندی که از تلسکوپ برای ستاره شناسی صورت گرفته است.
گالیله پیش از آن‌که کتاب دیالوگ را بر مبنای مشاهدات و طرح‌هایش بنویسد، بارها توانایی تلسکوپ خود را ارتقا داد. اکتبر سال 1609 گالیله توانست تلسکوپی با قدرت بزرگنمایی 20 برابر بسازد و از آن برای بررسی لکه‌های خورشیدی و اهله زهره استفاده کرد تا با کمک رصدهایش انقلابی در ستاره‌شناسی به وجود آورد و چشم‌انداز جهان را به گونه‌ای ژرف دستخوش تغییر سازد.

با وجود این، برخی معتقدند پیش از گالیله مرد دیگری نیز از تلسکوپ برای رصد آسمان استفاده کرده است. توماس هریوت(Thomas Harriot)دانشمند و ستاره‌شناسی بود که در آکسفورد زندگی می‌کرد. او همچنین در یک گروه اکتشافی که از سوی سر والتر رالی، (Sir Walter Raleigh) ترتیب داده شده بود به عنوان نقشه‌بردار خدمت می‌کرد و برخی احتمال می‌دهند او نخستین کسی است که از تلسکوپ برای کارهای ستاره‌شناسی استفاده کرد. توماس هریوت، اخترشناس انگلیسی چندان در جهان معروف نبود. البته نه به دلیل ضعف کارهایش، بلکه به دلیل آن‌که بسیاری از رصدهایش فراتر از زمان خود او بود.

برخی از افراد (از جمله محققی به نام وان هلدن در سال 1995) ادعا کرده‌اند که هریوت در 26 جولای 1609، ماه را رصد کرده و طرح‌هایی از آن را نیز رسم کرده بود. این تاریخ چند ماه پیش از زمانی است که گالیله رصدهای خود را آغاز کرد و اگر این موضوع اثبات شود، باید هریوت را نخستین کسی دانست که از تلسکوپ استفاده نجومی کرده است.

رصدهای هریوت از لکه‌های خورشیدی اگرچه به شهرت رصدهای گالیله نرسید، اما رصد و ثبت این لکه‌ها از سوی او و به چنین روشی برای نخستین بار صورت گرفته و راه جدیدی را پیش روی ستاره‌شناسان بازکرد.

بعد از انتشار خبر استفاده نجومی از تلسکوپ بود که این ابزار به داغ‌ترین موضوع و ابزار دانشمندان تبدیل شد.

کپلر، کاسینی و هزاران نفر دیگر آن را ارتقا دادند و از آن استفاده‌های علمی بی‌نظیری کردند. با پایان قرن 17 و 18 دیگر اهمیت دانش ستاره‌شناسی جدید بر کسی پوشیده نبود. استفاده از تلسکوپ‌های نجومی بزرگ به خواست مراکز علمی تبدیل شده بود و بویژه با ابداع ساخت تلسکوپ‌های آینه‌ای که ابداع آن به نیوتن نسبت داده می‌شود و البته در مورد او نیز مناقشه‌ای بزرگ وجود دارد، راه برای ساخت تلسکوپ‌ها و رصدخانه‌های بزرگ باز شد. قله‌های کوه‌ها میزبان رصدخانه‌های مدرن شدند. از رصدخانه پاریس تا مونت ویلسن و مونت پالومار و کم‌کم شیلی و جزایر قناری هر یک در میزبانی تلسکوپی بزرگ‌تر که افق‌های جدیدتری را به مردم نشان بدهد بر دیگری پیشی می‌گرفتند تا جایی که گویی زمین توان پاسخگویی به روحیه کشف دانشمندانش را نداشت و تلسکوپ فضایی هابل به مدار زمین رفت و انسان را تا آغازین لحظات پیدایش عالم به عقب برگرداند و اکنون جیمز وب در آستانه سفری به فراسوی مدار ماه است تا اعماق تاریک‌تری از کیهان را بکاود. اروپایی‌ها در حال ساخت نسل جدید تلسکوپ‌های کلاس 50 متری هستند و هر‌روز بر اهمیت این ابزار 400 ساله افزوده می‌شود.

آشنایی ایرانیان با این پدیده نیز به گذشته‌ای دور برمی‌گردد. بر اساس سندی گفته می‌شود نخستین تلسکوپ نجومی در زمانی نه چندان پس از گالیله و در عهد صفوی و از سوی یک موسیونر ایتالیایی به ایران آورده شد و برای شاه عباس صفوی رصدهایی از آسمان برقرار شد. اما بویژه در عهده قاجار و پس از اعزام دانشجویان به خارج بود که ایرانیان با مفهوم و اهمیت تلسکوپ دوباره آشنا شدند. مشاورالملک محمودی که برای تحصیل نجوم به پاریس رفته بود، در بازگشت تلسکوپ‌هایی را به ایران آورد و برای ناصرالدین شاه بر فراز بلندترین برج تهران  شمس‌العماره  رصدهایی برگزار می‌کرد. او در همین ایام به پادشاه ایران پیشنهاد تخصیص بودجه‌ای برای ساخت رصدخانه سلطنتی ایران داده و با پاسخ «پول را نباید صرف هوا کرد» مواجه شده بود. بدین ترتیب سال‌ها باید می‌گذشت تا تلاش ایرانیان برای ساخت رصدخانه‌ای بزرگ (رصدخانه ملی ایران) جامه عمل به خود بپوشاند. این روزها قله دینار در نزدیکی قم، به عنوان مکان ساخت این رصدخانه معرفی شده است و امید است در دهه 90 خورشیدی نخستین نور وارد دهانه تلسکوپ ملی ایران شود و رویایی کهن تحقق یابد و بار دیگر سرزمینی که مفهوم رصدخانه علمی  غیر‌اپتیکی را به دنیا معرفی کرد و زمانی حدود 1000 سال پیش تعداد کارمندان یکی از رصدخانه‌هایش در شیراز بیش از همه منجمان حرفه‌ای امروزمان بود، صاحب ابزاری مدرن و کارآمد برای کمک به پیشبرد دانش شود.

داستان مجله‌ای برای نجوم آماتوری ایران

نجوم آماتوری در ایران طی سال‌های اخیر رشدی باورنکردنی داشته است. امروز تخمین زده می‌شود بیش از 6000 منجم آماتور پیگیر، بیش از 60 گروه فعال نجومی در کنار بیش از 100 نفر از منجمان حرفه‌ای به فعالیت مشغولند. برنامه‌ای تلویزیونی در شبکه 4 سیما و ماهنامه‌ای که نخستین ماهنامه تخصصی نجوم آماتوری در خاورمیانه است به همراه رسانه‌هایی که به ترویج این علم مشغولند، بخش ویژه‌ای در انجمن نجوم ایران که به فعالیت‌های آماتوری می‌پردازد تنها نمونه‌هایی از ساختارهای موجود برای پشتیبانی از منجمان در کشور ماست.

 در سال‌های اخیر روز نجوم در ایران 2 بار جایزه جهانی لیگ جهانی نجوم برای بهترین ایده نو و بهترین برگزاری را از آن خود کرده است، یکی از معتبرترین جوایز ویژه ترویج علم به اصغر کبیری در سعادت شهر تعلق گرفته است که ایده‌های او در جهان معروف شده‌اند و مجلات معتبری چونSky and Telescope ، Astronomy و Mercury  در کنار بسیاری دیگر به انتشار این فعالیت‌ها پرداخته‌اند. رصدگران هلال ماه ایران رکوردهای جهانی را در اختیار دارند و امروز بنیانگذاران بسیاری از پروژه‌های نامدار نجوم چون منجمان بدون مرز یا جهان در شبTWAN  ایرانی هستند. در دهه 60 و 70 خورشیدی بود که پایه‌های این رشد شگفت‌انگیز محکم شد و اگرچه ارائه تاریخی دقیق از این فعالیت‌ها ممکن نباشد، اما شنیدن داستان از زبان یکی از کسانی که نقشی بی‌نظیر در این میانه داشته است خالی از لطف نیست. دکتر توفیق حیدرزاده، استاد تاریخ علم، سردبیر موسس ماهنامه نجوم است که در آستانه سال جهانی نجوم، نگاهی به تاریخ معاصر نجوم آماتوری در ایران می‌اندازد.

متاسفانه تاریخ مدونی از نجوم آماتوری در ایران نوشته نشده است (البته تاریخ نجوم غیرآماتوری ایران هم نوشته نشده است!.) ظاهرا تا دهه 1340حرفی از نجوم آماتوری در ایران نبوده. حتی رسانه‌ای هم نبود که در این زمینه صحبت کند. در آن دوران مجله «دانشمند» و کمی پس از آن مجله «فضا»، منتشر شد که گاه مقالاتی درباره نجوم داشتند. در اواخر دهه 50، چندین کتاب مقدماتی نجوم  منتشر شد، از آن جمله کتابی از دکتر حیدری ملایری و مجموعه‌های کوچکی از انتشارات فرانکلین و امیرکبیر. در اوایل دهه60 کتاب مبانی نجوم دکتر خواجه‌پور تاثیر بسیاری بر نسل جدید گذاشت؛ این کتاب حاوی هر آن چیزی بود که یک منجم آماتور بدان نیاز داشت. در همان زمان من هم کتاب کوچک «شناخت مقدماتی ستارگان» را ترجمه کردم. اینها قدم‌هایی اولیه در آشنا کردن مردم با نجوم بود. تا جایی که به یاد دارم، در میانه دهه 60 دو گروه نجومی هم در ایران فعال بودند. یکی زیر نظر آقای سرفراز غزنی بود و دیگری را آقای بابک سدهی در اصفهان تاسیس کرده بود. آقای دالکی هم خیلی فعال بودند. در آن زمان من ویراستار مجله دانشمند بودم که به مدت 3 تا 5/3 سال هر ماه صفحه «آسمان در این ماه» را در مجله می‌نوشتم. به علت علاقه‌ای که داشتم، کتاب‌های دیگری نیز مانند ساختار ستارگان و کهکشان‌ها، اخترشناسی پایه و انسان در فضا را ترجمه کردم. دو ویژه‌نامه نجوم و فضانوردی هم در دانشمند منتشر کردیم. استقبال مردم از این نوشته‌های نجومی فکر تاسیس مجله‌ای نجومی را به‌سرم انداخت.

با دکتر رضا منصوری، دکتر خواجه‌پور، دکتر وصالی، فریدون پیرزاده و بابک سدهی جلسه‌ای تشکیل دادیم تا این فکر به مرحله اجرا درآید. آقای محمد خاتمی در آن زمان وزیر ارشاد بود که خیلی سریع با انتشار مجله موافقت کرد و نام آن را هم نجوم گذاشتیم. آغاز انتشار نجوم نقطه عطفی در نجوم آماتوری ایران بود. متاسفانه چون سابقه‌ای در این زمینه وجود نداشت، مجله تبدیل شد به همه چیز نجوم در ایران، در حالی که نباید این گونه می‌شد. مجله نجوم فقط نقش اطلاع‌رسانی نداشت.

آموزش عملی و نظری منجمان آماتور از وظایف مجله نجوم شده بود و برای مدتی ما براستی کار بسیار سنگینی داشتیم. متوجه شدیم باید ارتباط نزدیکی با علاقه‌مندان نجوم برقرار کنیم و به همین‌منظور به فکر راه‌اندازی گشت‌های نجومی افتادیم، کارگاه‌ها و همایش‌های نجومی برگزار کردیم، دوره‌های هفتگی آموزش تالیف و ویراستاری برای برخی از همکاران جوانمان در مجله راه انداختیم و از طریق شرکت زروان چندین رصدخانه آموزشی در نقاط مختلف ایران درست کردیم. فعالیت‌هایی که در این مدت مجله نجوم در زمینه اطلاع‌رسانی، آموزش و ایجاد پایگاه‌های نجومی انجام داد باعث شد افراد علاقه‌مندی که تا پیش از آن فقط به یک رصدخانه آموزشی آن هم در تهران دسترسی داشتند (رصدخانه زعفرانیه که به همت آقای روحانی تاسیس شده بود) اکنون امکانات وسیع‌تری داشته باشند. تعداد گروه‌های نجومی از سال 1370 به طور تصاعدی در ایران افزایش پیدا کرده است.

باید کمک کنیم که تعداد چنین مراکزی بیشتر شود. مجله نجوم گرچه سابقه زیادی دارد، اما هرچه دست زیادتر شود، تنوع بیشتر می‌شود و سلیقه‌های مختلفی را دربرمی‌گیرد. تحقق چنین امری در آینده علمی ایران بسیار تاثیرگذار خواهد بود. تعداد دانشجوهایی که از طریق مجلاتی مانند نجوم به علوم پایه علاقه‌مند می‌شوند و در دانشگاه این رشته‌ها را دنبال می‌کنند سرمایه‌ای برای آینده است. در اینجا، در کشورهای غربی، رسم بسیار پسندیده‌ای است که مردم به چنین سازمان‌ها و فعالیت‌ها کمک مالی می‌کنند. کمک‌های مردمی از مقادیر کمی که خانواده‌ها به مراکز علمی می‌دهند شروع می‌شود تا ساخت رصدخانه‌های بزرگی مثل مونت ویلسون، لیک و کک که از کمک‌های مالی سرمایه‌دارها ساخته شده‌اند. بسیار خوب است در ایران نیز افراد ثروتمند بخشی از سرمایه‌شان را خرج چنین کارهای ماندگار علمی کنند و نامشان را ابدی.

اکنون وقتی به نجوم در ایران نگاه می‌کنم، واقعا خوشحال می‌شوم. در سال‌های دهه 60 نجوم  رشته‌ای غریب بود؛ حتی کلمه نجوم بین مردم جا نیفتاده بود. ما بارها در مجله نجوم با چنین تماس‌هایی مواجه می‌شدیم که می‌پرسیدند: مجله جنون؟ و ما می‌گفتیم نه، اینجا نجوم است!

دکتر توفیق حیدرزاده
متخصص تاریخ علم و موسس ماهنامه نجوم

جنگ و صلح

جنگ عراق که با درگیری عمده آمریکا، انگلیس و عراق همراه بود تا کنون بیش از 850 میلیارد دلا‌ر هزینه ( و بیش از 3 هزار میلیارد دلار خسارت بر اقتصاد آمریکا) داشت و طی آن بیش از یک میلیون نفر کشته شدند.

این جنگ از سال 2003 تاکنون ادامه دارد. این جنگ حاصل نگاه به زمین به شکل مجموعه‌ای از مرزهای مجزا و تاکید بر اختلا‌فات بوده است.

در همان سال آغازجنگ مریخ‌نوردهای روح و فرصت از سوی ناسا به مریخ رفتند.

82/0 میلیارد دلا‌ر برای ساخت، پرتاب، فرود، عملیات 90 روزه (به سبب عملکرد عالی، 5 سال است که همچنان فعالیت می‌کنند) هزینه شده است. این مورد یکی از موفق‌ترین پروژه‌های فضایی و کاوش دقیق خاک و اقلیم مریخ در فصول مختلف مریخی؛ دو سیارک به نام این دو مریخ‌نورد نامگذاری شده است و دانش بشر گامی به پیش گذاشته است.

این پروژه و امثال آن حاصل نگاه به زمین وانسان به عنوان یک کلیت جدایی ناپذیر بوده است.

نقش مهم ایران در پروژه سال جهانی نجوم

سال جهانی نجوم که از امروز آغاز می‌شود، بر مبنای طرحی ابتدایی شکل گرفت که از سوی یونسکو و اتحادیه بین‌المللی نجوم مطرح و پس از پیشنهاد آن از سوی دولت ایتالیا به مجمع عمومی سازمان ملل متحد و تصویب آن جنبه رسمی به خود گرفت، حتی پیش از آن که مجمع عمومی این سال را مورد تایید قرار دهد، برنامه‌ریزی‌های گسترده‌ای در دبیرخانه بین‌المللی این سال آغاز شده بود؛ ارتباط با سازمان‌ها، هماهنگی با کشورهای مختلف، بررسی و ارائه پروژه‌های بین‌المللی و پاسخگویی نسبت به نیازهای مخاطبان این سال در رده‌های مختلف.

 در دبیرخانه این سال که با همکاری مجموعه رصدخانه‌های جنوبی اروپا به فعالیت می‌پردازد و می‌توانید از طریق نشانی www.iya2009.org  به آن دسترسی پیدا کنید، گروهی از افراد حرفه‌ای هماهنگی‌های این سال را به‌عهده دارند و شاید بیش از هر فرد دیگری در این سیاره برای برگزاری جهانی این سال تلاش می‌کنند. چهره برجسته این دبیرخانه پدرو روسو است که در عین حال که نقطه تماسی بین نمایندگان کشورهای مختلف به شمار می‌رود، تمام سعی خود را فراتر از مسولیت‌های رسمی در ارائه مشورت‌های لازم به گروه‌ها و انجمن‌ها و افراد برای هرچه بهتر برگزار شدن این سال انجام می‌دهد. شاید او که در قلب هماهنگ‌کننده بین‌المللی این سال قرار دارد، بیش از هر کسی بتواند نمایی از برنامه پیش روی امسال را برای خوانندگان مطرح کند و به همین سبب برای این مصاحبه به سراغ او رفتیم.

سال جهانی نجوم یا 2009 IYA  جشنی بین‌المللی است که برای بزرگداشت چهارصدمین سالگرد رصد تلسکوپی آسمان از سوی گالیله برگزار می‌شود. چرا ما اصلا باید یک سال را به نام سال جهانی نجوم بنامیم و چرا سالگرد رصد گالیله به عنوان بهترین مناسبت برای این نامگذاری انتخاب شده است؟

ستاره‌شناسی بخشی لاینفک از میراث علمی و فرهنگی بشر به‌شمار می‌رود و به همین دلیل انتخاب سالی برای ترویج آن، حرکتی منطقی به شمار می‌رود. تاثیرات نجوم بر بسیاری از بخش‌های زندگی روزمره ما دیده می‌شود؛ بخش‌هایی نظیر پیش‌بینی‌های آب و هوایی و ارتباطات جهانی و در عین حال این دانش به بشریت کمک می‌کند تا به درک درستی از جایگاه خود در جهان دست یابد. سال 2009 یادآور چهارصدمین سالگرد رویدادی است که در آن گالیله برای نخستین بار تلسکوپ خود را به سوی آسمان نشانه گرفت و به رصد تلسکوپی آسمان پرداخت. این رویداد، نقطه‌ای اساسی در تاریخ به شمار می‌رود؛ نه‌تنها در تاریخ علوم که در تاریخ پیشرفت‌های انسانی. گالیله در کنار کشف‌های مختلفی که انجام داد و نمونه آن اقمار مشتری، لکه‌های خورشیدی و اهله زهره هستند، توانست آسمان‌ها را اندکی به زمین نزدیک‌تر کند. بینش و مشاهدات او، کمک شایانی به اثبات این واقعیت کرد که خورشید به دور زمین نمی‌چرخد؛ بلکه زمین در حال گردش به دور خورشید است. از آن پس جهان ما دیگر به هیچ روی همان چیزی نبود که تا پیش از آن تصور می‌شد و این تغییری بسیار قابل توجه بود.

اهداف اصلی سال جهانی نجوم که اتحادیه جهانی نجوم و یونسکو امیدوارند با برگزاری این سال به آن دست پیدا کنند، کدام‌ها هستند؟

8 هدف اصلی برای این سال در نظر گرفته و تصویب شده است که به‌ترتیب عبارتند از:

1 - افزایش توجه به علم

2 - افزایش میزان دسترسی عمومی به دانش‌های جدید و تجربه‌های مشاهداتی

3 - افزایش قدرت انجمن‌های اخترشناسی در کشورهای در حال توسعه

4 - حمایت از آموزش‌های علمی رسمی و غیررسمی و توسعه آن

5 - ارائه تصویری جدید از علم و دانشمندان

6 - بنیان گذاشتن شبکه‌های جدید و تقویت شبکه‌های موجود

7 - توسعه تعادل جنسیتی در میان دانشمندان در همه سطوح و تلاش برای ارتقای مشارکت اقلیت‌های مختلف در فعالیت‌های علمی و مهندسی

8 - تسهیل شرایط برای حفاظت و حمایت از میراث فرهنگی و طبیعی جهان که با مفهوم آسمان تاریک ارتباط دارند که شامل مکان‌هایی چون پارک‌های ملی، کویرها و رصدگاه‌های تاریخی یا جدید می‌شود.

بر مبنای قطعنامه مجمع عمومی سازمان ملل متحد و همین طور اهداف سال جهانی نجوم که شما برشمردید، ارتقای توجه به علم، یکی از مهم‌ترین اهداف این سال به شمار می‌رود. فکر می‌کنید نجوم چگونه می‌تواند در رشد توجه به علم در معنی عام موثر باشد؟

درک و مطالعه نجوم باعث می‌شود احساس کنیم در جهان علوم زندگی می‌کنیم؛ جایی که قوانین فیزیکی همزمان در فضا و زمین حکمرانی می‌کنند. نجوم در تقاطع بسیاری از علوم نظیر فیزیک، شیمی، ریاضیات و زیست‌شناسی قرار دارد و همه آنها را در کنار هم در حوزه بسیار هیجان‌انگیزی به نام نجوم جمع می‌کند که مردم به طور طبیعی به آن احساس تمایل می‌کنند. تقویت این حس کنجکاوی و شگفتی که جایگاهی مرکزی در علوم دارد، در نجوم به طور طبیعی وجود دارد و قابل دسترس‌تر است. بنابراین با ترویج نجوم همه علوم در حد خود بهره‌مند شده و رشد پیدا کرده و توجه به آنها در بازه‌های زمانی افزایش می‌یابد.

پروژه‌های مختلفی تحت عنوان پروژه‌های ویژه یا پروژه‌های عمومی از سوی دبیرخانه سال جهانی نجوم معرفی شده‌اند. تفاوت این پروژه‌ها در چیست و مردم چگونه می‌توانند در آنها مشارکت کنند؟

3 رده متفاوت از پروژه‌ها وجود دارد. گروه اول به پروژه‌های اساسی (Corner Stone)  معروفند و 11 پروژه در این دسته تعریف شده است که همه آنها با دقت بالایی تنظیم و به طور خاص بر مبنای تحقق اهداف سال جهانی نجوم ارائه شده‌اند. این پروژه‌ها شامل پروژه‌هایی نظیر روزانه‌های کیهانی (Cosmic Diary)  است که در حقیقت وب‌سایتی است که در آن اخترشناسان حرفه‌ای درباره کار و زندگی خود، وبلاگ‌هایی در آن می‌نویسند. یا پروژه از زمین تا آسمان که نمایشگاهی از تصاویر نجومی را شامل می‌شود. گروه دوم پروژه‌های ویژه‌اند که این پروژه‌ها، زنجیر اتصال پروژه‌های اساسی به‌شمار می‌روند و در عین حال متضمن اهداف اصلی این سال نیز هستند. نمونه این پروژه‌ها ویدئو‌های آموزشی هستند که با تم و زمینه نجوم ساخته می‌شوند. سرانجام پروژه‌های دیگری وجود دارد که مستقیما از سوی دبیرخانه و سازمان‌دهنده سال جهانی معرفی نشده‌اند و البته اهمیت آنها به هیچ وجه کمتر از بقیه پروژه‌ها نیست. این پروژه‌ها، اخترشناسان آماتور و حرفه‌ای سراسر جهان را در سال نجوم گردهم می‌آورد. این فعالیت‌ها بسیار متنوع و جذاب هستند و نباید آنها را فراموش کرد. برای کسب اطلاع از این پروژه‌ها می‌توانید به سایت .org/globalprojects2009www.astronomy  مراجعه کنید، ضمن این که هماهنگ‌کننده ملی کشور شما نیز این پروژه‌ها را در وب‌سایت www.asi.ir/iya-e.asp  معرفی می‌کند و علاقه‌مندان می‌توانند در آن مشارکت کنند.

شما با هماهنگ‌کننده‌های ملی در سراسر جهان در ارتباط هستید. امروز که نخستین روز سال جهانی نجوم است، آیا می‌توانید واکنش جهان به این ایده را توضیح دهید و این که آیا فعالیت‌های انجام شده در کشورهای مختلف مطابق پیش‌بینی‌های شما تاکنون بوده است؟

از همین روز اول فعالیت‌ها و برنامه‌ها آغاز شده و سال نجوم مطابق شیوه برنامه‌ریزی شده کار خود را آغاز کرده است. گروه فیزیک خورشیدی همین امروز مشغول اجرای پروژه سپیده‌دم سال جهانی نجوم هستند. در این پروژه، اخترشناسان به خیابان‌ها می‌آیند و با در نظر گرفتن ایمنی لازم، مردم را به تماشای خورشید دعوت می‌کنند. (www.astro.up.pt/caup/eventos/dawn2009/index.php) همچنین امروز وب‌سایت پروژه روزانه‌های کیهانی در نشانی www.cosmicdiary.org  کار خود را آغاز کرده است. به نظر می‌رسد مردم از همین نخستین رویدادها جذب این سال شده‌اند و این حرکت در تمام سال ادامه خواهد یافت.

بسیاری از گروه‌های آماتوری برنامه‌هایی برای این سال دارند و قصد دارند پروژه‌های محلی و کوچکی را به مناسبت این سال برگزار کنند. توصیه شما به ایشان برای این که مطمئن باشند کارشان در راستای اهداف سال جهانی نجوم برگزار می‌شود، چیست؟

بهترین توصیه برای این گروه‌ها این است که با هماهنگ‌کننده‌های ملی خود تماس بگیرند. (فهرستی از این هماهنگ‌کننده‌های ملی در کشورهای مختلف و از جمله ایران را می‌توان در این نشانی پیدا کرد.  www.astronomy2009.org/organization/nodes/national این هماهنگ‌کننده‌ها، کمک‌ها و اصولی را که باید در نظر گرفته شود، در اختیار آنها قرار می‌دهند، ضمن این که شاید بتوانند منابع بیشتر و امکانات معرفی پروژه و تبلیغ آن را در اختیار ایشان قرار دهند. بنابراین تماس با این هماهنگ‌کننده‌ها برای این گروه‌ها بسیار ارزشمند خواهد بود.

توصیه سال جهانی نجوم به اخترشناسان حرفه‌ای بویژه در رابطه با ارتباط ایشان با مردم و آماتورها در خلال این سال چیست؟

بار دیگر توصیه من این است که آنها هم با هماهنگ‌کننده‌های ملی در تماس باشند تا توصیه‌هایی که مبتنی بر شرایط محلی هر کشور متفاوت است را دریافت کنند؛ اما به طور عام می‌توان گفت برنامه‌ریزی برای برنامه‌های متنوعی که می‌توانند برای این سال برگزار کنند و البته در حداقل زمان ممکن بسیار مهم است، ضمن این که برقراری تماس و ارتباط با دیگران برای شنیده شدن بیشتر صدایشان و همچنین دریافت بازخوردهایی از آن بسیار ضروری است. اخترشناسان حرفه‌ای باید به خاطر داشته باشند که عموم مردم احتمالا اطلاعات اندکی از دانش ستاره‌شناسی دارند و بنابراین در همه برنامه‌هایشان باید تا حد امکان سادگی و جذابیت را در نظر داشته باشند.

آیا پروژه سال جهانی نجوم یا 2009 IYA  در روز اول ژانویه2010 به پایان خواهد رسید یا برنامه‌هایی برای فراسوی 2009 هم برنامه‌ریزی شده است؟

پروژه سال جهانی نجوم تا فراسوی سال 2009 ادامه خواهد یافت؛چراکه حرکت و شور و اشتیاقی که در اثر این پروژه و فعالیت‌های آن ایجاد خواهد شد، می‌تواند دانش ستاره‌شناسی را برای مدتی طولانی به پیش ببرد. به طور خاص برگزارکنندگان این سال امیدوارند با ایجاد ارتباط میان سازمان‌های علمی، شبکه‌های کمک‌آموزشی نجومی را بنیان بگذارند. این مساله می‌تواند یکی از نمودهای اصلی میراث سال جهانی نجوم باشد.

شما با افراد زیادی از سراسر جهان در ارتباط بوده و از برنامه‌ها و فعالیت‌های آنها مطلعید. با توجه به این مساله نظرتان در رابطه با فعالیت‌ها و نقشی که ایران در این پروژه اجرا می‌کند، چیست؟

ایران تاریخی غنی و قدیمی در زمینه نجوم دارد و این سنت گرانبها قطعا در خلال برنامه‌های سال نجوم نقش مهمی را ایفا خواهد کرد. انجمن نجوم ایران به‌طور خاص، مجموعه متنوعی از رویدادها را برنامه‌ریزی کرده است، از جمله برنامه‌های مستند و نجومی تلویزیونی، حمایت از نشریات و روزنامه‌ها، نمایشگاه‌های عمومی و بسیاری دیگر از ابتکارهایی که باعث افزایش توجه عمومی به علم ستاره‌شناسی خواهد شد. ایران بدون شک در حال حرکت به سمت تبدیل شدن به عنصری حیاتی و مهم در پروژه سال جهانی نجوم است و می‌تواند به نمونه و الگویی باارزش برای بسیاری از کشورهای دیگر تبدیل شود.

و سرانجام آیا نکته‌ای هست که مایل باشید با مردم ایران، منجمان حرفه‌ای و آماتور ایرانی در میان بگذارید؟

 2009 IYA فرصتی طلایی برای مردم است تا شگفتی‌های جهان ما را درک کنند. اگر شما اخترشناسی آماتور یا حرفه‌ای هستید، حضور شما برای تضمین موفقیت این سال کاملا ضروری است. پس لطفا برنامه‌های خود را طراحی کنید، به ترویج صحیح نجوم بپردازید و بگذارید شور و شوق شما دیگران را نیز برانگیزاند؛ اما اگر شما متخصص نیستید و به دنبال برنامه‌هایی می‌گردید که سال جهانی نجوم برای شما به ارمغان می‌آورد، با هماهنگ‌کننده ملی خود، دکتر جمشید قنبری، رئیس انجمن نجوم ایران تماس بگیرید یا از طریق پایگاه‌های خبری مرجع در ایران ببینید که در چه برنامه‌هایی می‌توانید مشارکت کنید و بدین ترتیب در موفقیت سال جهانی نجوم موثر باشید. ضمن این که در صورت نیاز می‌توانید مجموعه کاملی از اطلاعات ضروری را در نشانی .www.astronomy2009.org بیابید.

آسمان پرستاره؛ هدیه‌ای که از خودمان دریغ می‌کنیم

همواره برای انسان، روز زمان کار و فعالیت و شب زمان استراحت بوده است. گذشتگان ما با فرارسیدن تاریکی دست از کار می‌کشیدند و به خواب می‌رفتند و با آغاز روشنایی به تکاپو درمی‌آمدند. این چرخه طبیعی بدن انسان است. اما اکنون چطور؟ در شهرهای بزرگ دیگر نه تاریکی شب وجود دارد و نه آسمان پر ستاره؛ همواره روز است و زمان بیداری!

می دانید آسمان پرستاره‌ای که آلودگی نوری شهرها آن را از بین نبرده، چگونه است؟

ستاره‌های چشمک‌زن آن‌قدر زیادند که نمی‌توان آنها را شمرد. هر چند دقیقه رد سریع شهابی نورانی نفست را در سینه حبس می‌کند. نوار راه شیری آسمانت را از افق تا افق پوشانده است. در جای جای آسمان می‌توانی خوشه‌های ستاره‌ای مانند پروین را ببینی. ابرها سیاهند و نه قرمز. راه شیری و اجرام پرنوری مثل زهره چراغ تو خواهند بود، می‌توانی سایه‌ات را که از روشنایی سیاره زهره روی زمین تشکیل شده است، ببینی! در آن بالا می‌توانی به عالم نامتناهی اطرافت، که تو تنها گوشه‌ای از آن هستی، بنگری. اما ما، ساکنان شهرها، از این منظره محرومیم.

برای دیدن نوار زیبای راه شیری باید کیلومترها سفر کنیم و از شهرها دور شویم؛ در حالی که آسمان پرستاره شب، منظره هر شب کودکی مادربزرگ‌ها و پدربزرگ‌های ما بود. اگر همین گونه پیش رویم، فرزندان ما هرگز ستاره‌های آسمان شب را نخواهند دید؛ در حالی که آسمان بخشی از طبیعت اطراف ماست. بسیاری از دانش‌ها مانند ستاره‌شناسی، هنر، ادبیات، فلسفه و حتی کنجکاوی بشر از دیدن ستاره‌های آسمان سرچشمه گرفته‌اند. 
افزایش جمعیت زمین و استفاده نادرست از نورهای مصنوعی منجر به محرومیت ما از آسمان شب شده است.

آلودگی نوری استفاده نادرست و بیش از اندازه از نورهای مصنوعی است. زمانی مشکل آلودگی نوری پیش می‌آید که چراغ‌های ما به جای روشن کردن زمین، آسمان را روشن می‌کنند. بیشتر چراغ‌های خیابان‌ها، پارک‌ها، مجتمع‌های بزرگ و حتی چراغ‌های جلوی در خانه‌ها به‌گونه‌ای طراحی شده‌اند که بخش زیادی از نور آنها مستقیم به آسمان می‌رود یا از زمین بازتاب می‌شود. به همین سبب سال‌هاست در شهرها آسمان تیره شب جای خود را به آسمانی قرمز رنگ داده است.

منجمان برای فرار از آلودگی‌های نوری مجبورند به نقاط دور سفر کنند و برخی از رصدخانه‌های بزرگ دنیا مانند رصدخانه مونت ویلسون، مونت پالومار و کیت پیک تحت‌تاثیر آلودگی نوری شهرهای بزرگ مجاور خود هستند. اما آلودگی نوری تنها مانع کار منجمان نیست. انسان برای حفظ سلامت خود، نیاز به روزهای روشن و شب‌های تاریک دارد. نور چراغ‌های شهر که شب‌ها از پنجره وارد اتاق خواب می‌شود، اتاق را روشن می‌کند و مانع استراحت کامل بدن هنگام خواب می‌شود. همچنین نور زیاد در شب، به منظور روشن کردن خیابان‌ها و مجتمع‌ها، همیشه برای دید مناسب نیست؛ کیفیت نورپردازی در شب باید با مطالعه ساختار چشم و بینایی همراه باشد تا با طراحی مناسب به بینایی انسان آسیب نزند.

حیوانات نیز از اثرات مخرب آلودگی نوری در امان نیستند. آلودگی نوری هر سال موجب مرگ 100 میلیون پرنده در قاره آمریکای شمالی می‌شود. برخی از این پرنده‌ها با ساختمان‌های نورانی برخورد می‌کنند و برخی دیگر برای آن که در روشنایی بمانند، راهشان را گم می‌کنند و آنقدر در نور شهرها پرواز می‌کنند تا خسته می‌شوند و سقوط می‌کنند. آلودگی نوری به خزندگان نیز بسیار آسیب می‌زند. تا قرن‌ها تنها نور کنار سواحل، نور ماه و ستاره‌هایی بوده که روی آب می‌افتاده است و لاک‌پشت‌های دریایی با کمک همین نور مکان مناسبی را کنار ساحل برای تخمگذاری پیدا می‌کرده‌اند. اما اکنون نور مصنوعی شهرها و جاده‌ها آنها را از ساحل دور می‌کند و به سمت جاده‌ها می‌کشاند و موجب مرگشان می‌شود. پشه‌ها و حشراتی که دور لامپ‌های روشن در شب جمع می‌شوند، منظره بسیار رایجی در شهرهاست. این تجمع زندگی گونه‌هایی را که برای تغذیه و گرده‌افشانی به حشرات وابسته‌اند مختل می‌کند.

راه‌حل‌های مقابله با آلودگی نوری، برخلاف مشکلات پیچیده محیط زیستی، بسیار ساده است. کافی است همان‌قدر از نور و روشنایی استفاده کنیم که نیاز داریم. یعنی هم از نظر زمانی و هم از نظر مقدار و شدت نور آنقدر مصرف کنیم که لازم است. می‌توانیم بالای چراغ جلوی در خانه‌مان سرپوش بگذاریم که نورش به سمت آسمان نرود. در سطح شهر هم باید نورپردازی‌ها طوری طراحی شوند که کمترین میزان نور به سمت آسمان برود؛ به این ترتیب، هم در انرژی و هزینه‌ها صرفه‌جویی کرده‌ایم و هم ستاره‌های آسمان را دوباره به خودمان هدیه داده‌ایم.

وضعیت آلودگی نوری در منطقه خاورمیانه نقاط روشن در بخش بالا‌ی تصویر وضعیت آلودگی نوری کشورمان ایران را نشان می‌دهد.
برای اطلا‌عات بیشتر می‌توانید به سایت darksky.org مراجعه کنید.

راه‌هایی پیش‌روی علاقه‌مندان نجوم

برای بسیاری از ما پیش آمده است که از خود بپرسیم چگونه می‌توان وارد دنیای نجوم شد و به عنوان منجمی آماتور یا حرفه‌ای به کار خود ادامه داد. در ایران راه‌های بسیاری پیش روی علاقه‌مندان قرار دارد که اگرچه در دو دسته نجوم آماتوری و حرفه‌ای قرار می‌گیرند، اما به برخی از آنها توجه ویژه‌ای شده است. در این مقاله راه‌های پیش روی علاقه‌مندان نجوم را مرور می‌کنیم.

چگونه منجم آماتور شوم؟

منجم آماتور، منجمی است که فقط بر حسب علاقه دلبسته نجوم شده و با استفاده از منابع مختلف بر اطلاعات نجومی خود افزوده است، اما الزاما تحصیلات نجومی دانشگاهی ندارد. آماتور در نجوم آماتوری به معنی تازه کار نیست، بلکه به معنای فردی است که علاقه شخصی سبب تحصیل فعالیت وی می‌شود. تحصیل در نجوم آماتوری می‌تواند به صورت خودآموز با استفاده از کتاب‌ها و منابع مختلف باشد، می‌تواند با استفاده از کلاس‌های نجومی رصدخانه‌ها، آسمان‌نماها، مدارس، مراکز علوم و موسسات مختلف باشد، می‌تواند با شرکت در برنامه‌های همگانی نجومی یا با استفاده از برنامه‌های تلویزیونی آغاز شود؛ راه‌های دیگری نیز برای تحصیل نجوم آماتوری هست که کمتر محبوب است.

منجمان آماتور، بیشتر از راه نجوم آماتوری امرار معاش نمی‌کنند و اغلب آنها شغلی دیگر دارند. در ایران اغلب منجمان آماتور سنی نزدیک به 20 سال دارند، اما در کشورهای توسعه‌یافته سن میانگین نزدیک به 50 سال است. دلیل عمده آن هم عدم تامین درآمد منجمان آماتور با این حرفه است و به همین سبب در ایران در سن دانش‌آموزی و دانشجویی و در کشورهای توسعه‌یافته پس از بازنشستگی، نجوم آماتوری مورد علاقه قرار می‌گیرد.

منجم آماتور، مدام در حال آموختن است؛ این آموختن می‌تواند فقط به صورت تخصصی روی یکی از شاخه‌های نجوم آماتوری باشد یا به بهتر شدن مهارت‌های رصدی و همچنین دانسته‌های علمی منجم آماتور از کیهان بینجامد. نجوم آماتوری به سبب ایجاد شناختی شفاف نسبت به کیهان و آسمان، بسیار بر نوع نگرش افراد بر محیط اطرافشان تاثیر می‌گذارد. فراموش نکنیم هنوز هم در دنیای علم کارهایی مثل ثبت متغیرها و ثبت بارش‌های شهابی هست که بیشتر از عهده منجمان آماتور برآید. همچنین منجمان آماتور خبره، نقش عمده‌ای در کشف نواخترها، ابرنواخترها، سیارک‌ها و دنباله‌دارها ایفا می‌کنند. در سال‌های اخیر با افزایش دامنه شبکه‌های اطلاعاتی و اینترنت، رصدخانه‌های مجازی و دستیابی به داده‌های علمی، امکان فعالیت تخصصی و علم محور منجمان آماتور فراهم آمده است و آنها می‌توانند با استفاده از روش‌های علمی در کنار منجمان حرفه‌ای به کمک برای یافتن پاسخ‌های جدید به مسائل علمی برآیند.

چگونه عکاس نجومی شوم؟

عکاسی نجومی از شاخه‌های نجوم آماتوری به حساب می‌آید، اما در مرز میان علم و هنر قرار گرفته است و هم می‌تواند در تولید داده‌های علمی موثر باشد و هم در خلق مناظر بدیع از شکوه آسمان شب.

عکاس نجومی، عکاسی است که هم فنون عکاسی را خوب می‌داند و هم دانسته‌های رصدی خوبی دارد. وی با ترکیب تجربیات عکاسی و رصدی خود و با استفاده از لوازم عکاسی نجومی مناسب دست به خلق تصاویری می‌زند که تحسین بسیاری در پی دارد.

عکاسان نجومی، از دوربین‌هایSLR  یاDSLR  برای عکاسی از آسمان استفاده می‌کنند. این دوربین‌ها نمایی یکسان میان چشمی و لنز دارند که هنگام عکاسی، آینه انعکاس‌دهنده نمای لنز به داخل چشمی، به کناری می‌رود تا تصویر مناسب و با وضوح بالا روی صفحه عکاسی نقش بندد. در عکاسی نجومی، معمولا دو سبک عکاسی منظره و عکاسی اعماق آسمان وجود دارد. در عکاسی نجومی منظره، داشتن سه پایه و دکلانشور از ضروریات است، اما در عکاسی اعماق آسمان داشتن تلسکوپی با توان تفکیک مناسب و با ابیراهی بسیار کم و همچنین پایه‌ای استوار و الکترونیکی برای تعقیب آسمان در مدتی نه چندان کم، برای گرفتن عکسی دلفریب، الزامی است. عکاسان اعماق آسمان خبره معمولا از ابزاری به نام سی‌سی‌دی نجومی برای عکاسی از اعماق آسمان استفاده می‌کنند. سی‌سی‌دی نجومی با این که همنام تراشه سی‌سی‌دی دوربین‌های دیجیتال است، ولی علاوه بر داشتن تراشه سی‌سی‌دی امکاناتی دارد که با اتصال به تلسکوپ، عکاسی نجومی را بسیار آسان می‌کند. اغلب عکاسان نجومی خبره در سراسر دنیا به صورت تجربی، عکاسی آسمان را یاد گرفته‌اند. در این حال کلاس‌های آموزش عکاسی نجومی در میان منجمان آماتور محبوبیت بالایی دارد. کتاب‌ها و وب‌سایت‌های بسیاری در سراسر جهان درباره عکاسی نجومی وجود دارد.

چگونه منجم حرفه‌ای شوم؟

منجم حرفه‌ای، منجمی است که برای شناخت کیهان و سیر و تحول ستارگان، تحصیلات دانشگاهی دارد. منجم حرفه‌ای ایرانی برای تحصیل در زمینه نجوم در دبیرستان رشته ریاضی ‌ فیزیک، در دوره کارشناسی رشته فیزیک (هر گرایشی) و در کارشناسی ارشد یکی از شاخه‌های فیزیک، اخترفیزیک و کیهان‌شناسی را انتخاب می‌کند و در دوره دکتری و بعضا فوق‌دکتری در یکی از گرایش‌های اخترفیزیک یا کیهان‌شناسی فارغ‌التحصیل می‌شود. منجمان حرفه‌ای در راه درک کیهان، راهی را در تحصیل پیش می‌گیرند که احتمالا به درآمد بالایی ختم نمی‌شود و عموما این افراد به سبب همین فداکاری‌ها و رسیدن به اشتیاق خود در درک جهان پیرامون، دارای بینشی شگرف هستند.

منجمان حرفه‌ای یکی از دو گرایش اخترفیزیک یا کیهان‌شناسی را انتخاب می‌کنند. کیهان‌شناسی رشته محبوب آن دسته از منجمان حرفه‌ای است که به شناخت چگونگی ساز و کار اجرام سماوی علاقه‌مندند؛ کیهان‌شناسان می‌کوشند به سوالاتی از قبیل این که پس از مهبانگ، انفجار بزرگ، چه رخ داده است و چگونه جهان در حال انبساط است، پاسخ دهند.

از طرفی دیگر اخترفیزیک، گرایش محبوب آن دسته از منجمان حرفه‌ای است که به شناخت سیر و تحول ستاره‌ها و منظومه‌های آنها و همچنین بررسی آنها علاقه‌مندند. اختر فیزیکدانان به سوالاتی همچون چگونگی تولد و مرگ ستاره‌ها، چگونگی تولد سیاهچاله‌ها و همچنین سیر و تحول منظومه شمسی پاسخ می‌دهند.

هم کیهان‌شناسان و هم اختر فیزیکدانان از لحاظ کاری به 2 دسته تقسیم می‌شوند؛ یک دسته آنهایی که رصدهای رصدخانه‌های حرفه‌ای جهان را مبنای کار خود قرار می‌دهند و سعی در آزمودن نظریه‌ها با استفاده از داده‌های این رصدخانه‌ها دارند و دسته‌ای دیگر که می‌کوشند تا گامی در راه تکمیل پیشرفته‌ترین نظریات علمی زمان خود بردارند.

کیهان‌شناسان و اختر فیزیکدانان، پس از اتمام تحصیلات، در مقام هیات علمی در رصدخانه‌های حرفه ای، پژوهشکده‌های فیزیکی و نجومی و دانشگاه‌ها مشغول به فعالیت می‌شوند. امروزه در ایران بسیاری از دانشگاه‌ها در رشته‌های مختلف به تدریس نجوم می‌پردازند و رصدخانه ملی ایران افقی امید بخش پیش روی ایرانیان گشوده است.

آیا راهی دیگر برای منجم شدن هست؟

در زمینه نجوم آماتوری، حرفه‌های روزنامه‌نگاری نجومی، تصویرسازی نجومی، برنامه‌سازی علمی و تدریس نجوم آماتوری نیز در ایران وجود دارد؛ اما به سبب الزام داشتن تخصص ویژه و دانسته‌های نجوم آماتوری، افراد انگشت شماری در این زمینه‌ها گام برمی‌دارند. در زمینه نجوم حرفه‌ای، یکی از گرایش‌های زمین‌شناسی به نام سیاره‌شناسی، رشته‌ای نجومی به حساب می‌آید که در هیچ یک از دانشگاه‌های ایران ارائه نمی‌شود. همچنین رشته نجوم به صورت دوره‌ای جدا از فیزیک در برخی از کشورها به دانشگاه‌ها راه پیدا کرده که این رشته نیز هنوز جایی در دانشگاه‌های ایران پیدا نکرده است. همچنین مهندسان هوافضا با تحصیل در رشته مهندسی هوا فضا می‌توانند سامانه‌های فضایی همچون موشک‌ها، فضاپیماها و ماهواره‌ها را بسازند که با تاسیس پژوهشگاه هوافضا و سازمان فضایی ایران، این حرفه در ایران بسیار کاربرد دارد. اما با وجود این نمی‌توان مهندسی هوافضا را یکی از گرایش‌های نجوم خواند.

رویای فضانوردی تاکنون فقط برای یک ایرانی، خانم انوشه انصاری، به واقعیت پیوسته است. شاید با نگاهی واقع‌بینانه می‌توان گفت تا زمانی که ایران به فناوری و توانایی ساخت فضاپیمای سرنشین‌دار دست پیدا کند، گردشگری فضایی تنها راه تحقق این رویاست.

ایران میزبان المپیاد نجوم در سال جهانی ستاره‌شناسی

چند سالی است که به طور ناگهانی تعداد کلاس‌های نجوم در مدارس زیاد شده است و دانش‌آموزان به نجوم علاقه بیشتری نشان می‌دهند. اگر کمی دقیق شویم، متوجه می‌شویم این علاقه و توجه ریشه در المپیاد دارد و باز هم دقیق‌تر که بشویم، می‌بینیم در بسیاری از مواقع مدال، شهرت و معافیت از کنکور و سربازی بدنه اصلی علاقه‌مندی ناگهانی بچه‌ها را به نجوم می‌سازد. اما دکتر محمدتقی میرترابی، سرپرست تیم المپیاد نجوم ایران و استاد اخترفیزیک دانشگاه الزهرا، معتقد است: «ممکن است برخی از دانش‌آموزان فقط به خاطر گرفتن مدال نجوم بخوانند اما می‌دانیم الان حدود 500 تا 1000 کلاس نجوم در مدارس ایران هست و نجومی که تدریس می‌کنند نجوم واقعی است. از طرف دیگر ایران در سال 2009، سال بین‌المللی نجوم، میزبان برگزاری المپیاد جهانی نجوم شده است. برای جویا شدن از شرایط شرکت در المپیاد نجوم و وضعیت المپیاد نجوم 2009 در ایران، در ظهر یک روز تعطیل پاییزی با آقای میرترابی گفتگویی تلفنی کردم که شرح آن را می‌خوانید. چند روز پس از انجام این مصاحبه ، دکتر محمدتقی میرترابی رسما به سمت دبیر علمی المپیاد جهانی 2009 در ایران منصوب شد .

فرض کنیم من یک دانش‌آموز دوم دبیرستان در یکی از شهرستان‌های ایران هستم. از کودکی به نجوم بسیار علاقه داشتم و هر شب به آسمان نگاه می‌کردم. کتاب‌های نجومی مانند نجوم به زبان ساده هم خوانده‌ام و با نجوم به طور مقدماتی آشنا هستم؛ آیا من می‌توانم در المپیاد نجوم شرکت کنم؟

المپیاد یک مسابقه دانش‌آموزی است و معمولا سطح سوالاتش در سطح سال‌های دوم و سوم دبیرستان است.
یعنی دانش‌آموزانی که می‌خواهند در المپیاد شرکت کنند باید در این سطح اطلاعات داشته باشند. معمولا کتاب‌های عمومی نجوم که برای مردم عامه نوشته شده‌اند، مثل «نجوم به زبان ساده»، اصلا ریاضیات ندارند. یعنی در آنها نه مساله‌ای حل می‌شود و نه با قوانین فیزیک و ریاضی سر و کار دارند. صرفا برخی پدیده‌های نجومی، علت آنها و برخی از قوانین فیزیک به صورت توصیفی گفته شده است. کسی که در المپیاد نجوم شرکت می‌کند، باید حداقل در حد سال دوم و سوم دبیرستان ریاضیات بداند یا قوانین فیزیک را به فرم ریاضی یاد گرفته باشد؛ یعنی مساله حل کرده باشد. بنابراین تنها خواندن کتاب‌های نجوم عمومی کافی نیست.

هدف اصلی المپیاد برگزاری این رقابت است؟

نه، در واقع هدف اصلی ما این است که نظام آموزش و پرورش را تشویق کنیم که به نجوم اهمیت دهد و دیدگاهش نسبت به نجوم تغییر کند. درس نجوم به طور منظم در دبیرستان‌ها تدریس شود و به عنوان یک شاخه اصلی فیزیک به آن نگاه شود. در طول چند سال گذشته این اتفاق تا حدی افتاده است. حدود چهار، پنج سال پیش درس نجوم اصلا جدی نبود، درس فوق‌برنامه‌ای بود که محتوای قابل‌ملاحظه و برنامه درسی منسجمی نداشت، اما توجه مردم به المپیاد، شاید فقط به این سبب که می‌خواستند مدال بگیرند یا شهرت پیدا کنند، باعث شده است که مدارس توجه بیشتری به این درس بکنند، مدرسان مناسبی انتخاب کنند و نجوم را به طور تقریبا منظم در برنامه درسی بگذارند.

افراد چطور؟ المپیاد برای هر فرد چه تاثیری دارد؟

می‌شود گفت المپیاد فواید ملی داشته است، ممکن است برخی از دانش‌آموزان فقط به خاطر گرفتن مدال نجوم بخوانند، اما می‌دانیم الان حدود 500 تا 1000 کلاس نجوم در مدارس ایران هست و  نجومی که تدریس می‌کنند نجوم واقعی است؛ یعنی مکانیک سماوی، نجوم کروی و منظومه شمسی از منابع خیلی دقیق تدریس می‌شوند.
چون قرار است دانش‌آموزانی تربیت شوند که با دانش‌آموزان دیگر رقابت کنند. دانش‌آموزان مساله حل می‌کنند و فیزیک و ریاضی یاد می‌گیرند؛ قبلا چنین چیزی نبود. نجوم سرگرمی به حساب می‌آمد. ممکن بود افرادی علاقه‌مند باشند و چیزهایی یاد بگیرند، اما آن مطالب هیچ وقت دقیق نبودند، اما الان به خاطر المپیاد خیلی از آموزش‌ها دقیق و بر مبنای منابع دانشگاهی شده‌اند.

کسانی که برای شرکت در المپیاد جهانی قبول می‌شوند، به کشور دیگری سفر خواهند کرد که در آنجا احتمالا تنها راه برقراری ارتباطشان زبان انگلیسی است. این افراد مسلما باید توانایی برقراری ارتباط با دیگران را داشته باشند و نمایندگان ایران در سایر کشورها باشند. آیا غیر از ارزشیابی علمی، ارزشیابی‌های دیگری هم روی دانش‌آموزان انجام می‌شود؟

در امتحاناتی که ما می‌گیریم و تیم را مشخص می‌کنیم ملاک فقط دانستن نجوم، فیزیک و ریاضی است، اما ما هیچ وقت مشکلی از نظر زبان نداشتیم. دانش‌آموز متوسط ایرانی سطح زبانش بسیار بالاتر از دانش‌آموزان متوسط شرقی، مانند چین، است؛ البته بجز هندی‌ها! از نظر ارتباط برقرار کردن هم ما معمولا در ایران برنامه‌های آموزشی برای دانش‌آموزان می‌گذاریم و به آنها می‌گوییم چگونه با افراد خارجی برخورد بکنند و چگونگی دیپلماسی روابط بین‌المللی را آموزش می‌دهیم تا در برنامه‌های عمومی آنجا راحت‌تر شرکت کنند. به طور کلی تا به حال تقریبا مشکلی نداشته‌ایم و حتی برخی از این روابط دوستانه دانش‌آموزان تا مدت‌ها باقی مانده است.

هر سال چند کشور در المپیاد شرکت می‌کنند؟

معمولا حدود 20 کشور.

این کشورها هم بیشتر کشورهای آسیایی هستند؟

المپیاد، شرقی است. همه المپیادها ابتدا از شرق شروع شده‌اند و بعدها کشورهای غربی هم وارد شده‌اند. در المپیادهای فیزیک و ریاضی که چند دهه عمر دارند، به مرور زمان کشورهای غربی وارد شده‌اند.

ایران چند سال است در المپیاد نجوم شرکت می‌کند؟

امسال هفتمین سال است.

این سابقه مربوط به پیش از زمانی می‌شود که المپیاد نجوم زیر نظر باشگاه دانش‌پژوهان جوان رفته بود؟

بله، 2 سال اول با حمایت سازمان ملی پرورش استعدادهای درخشان برگزار شد.

سال 2009، سال جهانی نجوم، المپیاد در ایران قرار است برگزار شود. متولی و برگزارکننده این المپیاد کجاست؟

وزارت آموزش و پرورش و باشگاه دانش پژوهان جوان که زیر نظر آن است.

در تیر ماه 1386 المپیاد جهانی فیزیک در ایران برگزار شد. آن زمان ایران پس از 18 سال شرکت در المپیاد میزبان شده بود، اما برای المپیاد نجوم ایران پس از تنها 7 سال قرار است میزبان شود؛ انتخاب کشور میزبان بر چه مبنایی است؟

قانونی در المپیاد وجود دارد که یک کشور بعد از 5 سال که در المپیاد شرکت می‌کند باید اعلام آمادگی برای برگزاری المپیاد کند و بعد کمیته بین‌المللی تصمیم می‌گیرد در هر سال در چه کشوری برگزار شود.

این آمادگی شامل چه چیزهایی می‌شود؟

نمایندگان آن کشور باید با مشورت متولیانشان، مثلا وزارت آموزش و پرورش، پیش‌بینی‌های لازم را بکنند و فضاها و بودجه لازم را مهیا نمایند.

سال 2009 سال جهانی نجوم است و سال حساسی برای المپیاد نجوم به شمار می‌آید، چطور ایران میزبان این سال شد؟

در سال 2007 اساسنامه المپیاد تغییر کرد و 5 کشور برای این تغییر پیش قدم شدند که یکی از آنها ایران بود.
المپیاد به شکل جدیدی با نام «المپیاد اخترفیزیک و نجوم» برگزار شد که سایت آنwww.ioaa.org  است. چون ایران در این تغییرات پیش قدم بود، باید مسوولیت برگزاری المپیاد را در سال‌های اول می‌پذیرفت. 2 سال پیش، زمانی که در تایلند بحث شدیدی درباره برگزارکننده‌های آینده بود، میان ایران و برزیل برای گرفتن سال 2009 رقابت زیادی پیش آمد، اما ظاهرا به سبب مکاتباتی که ما از پیش برای سال 2009 انجام داده بودیم، حتی قبل از زمانی که سال 2009 به عنوان سال جهانی نجوم تعیین بشود، ایران در اولویت قرار گرفت.

کی مشخص شد ایران میزبان 2009 است؟

سال 1386.

از آن زمان چه اقداماتی شده است و چه برنامه‌هایی ریخته شده است؟

اقداماتی که باید انجام می‌شد این بود که هیات دولت باید این را مصوب می‌کرد و بودجه‌ای اختصاص می‌داد که من هنوز خبر ندارم انجام شده است یا نه. آموزش و پرورش که متولی این کار است هنوز کار قابل ملاحظه‌ای انجام نداده است.

و فرصت زیادی هم نمانده.

درست است.

زمین و فضا

شاید برای همه ما پیش آمده باشد که از خودمان پرسیده باشیم این همه تحقیق و پژوهش در نجوم روی دنیاهای دوردست، به چه درد ما می‌خورد. ما که فعلا روی زمین هستیم، بهتر است به فکر مسائل زمینی مان باشیم. اما با کمی دقت می‌توان دید زندگی زمینی ما از بسیاری جهات مدیون فناوری‌های فضایی و نجوم است.

بیایید گشتی در خانه و محیط اطرافمان بزنیم: دوربینی که در تلفن همراهتان وجود دارد و همچنین بسیاری از دوربین‌های دیجیتال، برای ثبت تصویر از سی‌سی‌دی استفاده می‌کنند. ایده ساخت سی‌سی‌دی‌ها نخستین بار برای اکتشافات میان سیاره‌ای به ذهن خطور کرد.‌ در سال 1961 مقاله‌ای از آزمایشگاه جت پیشران ناسا به نام «راهنمای موزاییکی برای سفرهای میان سیاره‌ای» منتشر شد. در این مقاله سامانه‌ای از حسگرهای اپتیکی تصور شده بود که تصویری را با کمک پردازش‌های دیجیتالی ثبت می‌کردند. اگر دوچرخه سوار باشید، حتما از کلاه‌های ایمنی سبکی که شیارهایی برای تبادل هوا دارند استفاده کرده‌اید. تا مدت‌ها کلاه‌های ایمنی دوچرخه‌سواری کلاه‌های سنگین، گرم و بسیار ناراحت‌کننده‌ای بودند. کلاه‌های جدید گرچه بسیار سبکند، ضربه‌گیرهایی دارند که حدود 340 درصد ضربه کمتری را دریافت می‌کنند و پس از ضربه به شکل اولیه‌شان برمی‌گردند، حتی اگر 90 درصد تغییر شکل داده باشند. نخستین بار فناوری این مواد ضربه‌گیر، مانند فوم حرارتی، برای حفاظت فضانوردان در مقابل ضربه‌های شدید گرانش که هنگام پرتاب فضاپیما تجربه می‌کردند، مورد پژوهش قرار گرفت. فضا را در خمیردندانتان هم می‌توانید پیدا کنید! فضانوردان در فضاپیماها و ایستگاه‌های فضایی با نیروی جاذبه صفر، نیاز به خمیردندان بدون کفی داشتند که بعد از استفاده بتوانند آن را قورت دهند. خمیردندانی که کودکان یا برخی بیماران از آن استفاده می‌کنند، این چنین به‌وجود آمده است. این خمیردندان به اندازه سایر انواع خمیردندان‌ها موثر است و طعم خوبی دارد.

فناوری فضا و نجوم را می‌توان در بسیاری چیزهای دیگر که حتی به فکرمان نمی‌رسد نیز دنبال کرد.

چهره‌های ماندگار نجوم آماتوری جهان

سر آلفرد پاتریک کالدول مور

سر آلفرد پاتریک کالدول مور، معروف به پاتریک مور، موثرترین منجم آماتور تاریخ بریتانیا در ترویج نجوم در میان مردم است. وی بیش از 50 سال است برنامه‌ای به نام آسمان شب (The Sky at Night) را در بی‌بی‌سی اجرا می‌کند. نخستین برنامه آسمان شب بی‌بی‌سی بهار 1336 روی آنتن رفت و این برنامه همچنان علی‌رغم کهولت سن پاتریک مور ادامه دارد.

این برنامه طولانی‌ترین برنامه تلویزیونی تاریخ دنیا با اجرای مجری اصلی خود است. پاتریک مور مجری تلویزیونی، گوینده رادیویی، محقق و نویسنده نجومی‌ مشهوری است که اغلب منجمان آماتور سراسر دنیا حداقل با یکی از 70 جلد کتاب وی آشنا هستند. سر پاتریک مور همچنین ریاست انجمن نجوم بریتانیا و عضویت در هیات موسس و ریاست انجمن نجوم عمومی ‌را برای سال‌های متوالی در کارنامه خود دارد. به عقیده بسیاری از منجمان در جهان، سر پاتریک مور، موفق‌ترین و موثرترین منجم آماتور سراسر قرن بیستم است.

 

رابرت ایوانز

رابرت ایوانز، کشیش استرالیایی است که تاکنون 40 ابرنواختر و یک دنباله‌دار کشف کرده است. او با رصد با تلسکوپ 10 اینچی توانست 10 ابرنواختر بیابد و پس از آن به تلسکوپ 16 اینچی‌رو آورد. رابرت ایوانز تمامی ‌این ابرنواخترها را فقط با رصد چشم کشف کرد در صورتی که سال‌هاست رقابت تلسکوپ‌های خودکار برای کاوش آسمان آغاز شده است. ایوانز در رصد کهکشان‌ها برای یافت ابرنواخترها رقیب ندارد و نزدیک به 1500 کهکشان را چه از لحاظ مکانی و چه از لحاظ روشنایی ستاره‌هایشان در ذهن به خاطر دارد. او 2 دهه ریاست انجمن آمریکایی رصدگران ستاره‌های متغیر را به عهده داشت.

جان دابسون

جان دابسون، یکی از تاثیرگذارترین منجمان آماتور در سراسر جهان است. اغلب منجمان آماتور در سراسر دنیا، جان دابسون را به سبب تلسکوپ‌های دابسونی می‌شناسند. جان دابسون طراح این تلسکوپ‌های ارزان‌قیمت است که دارای استقراری راحت و ارزان و آینه‌ای مناسب است. اکنون بسیاری از منجمان آماتور سراسر جهان از تلسکوپ‌های دابسونی برای رصد آسمان استفاده می‌کنند. این تلسکوپ‌ها می‌توانند نور زیادی را جمع‌آوری کنند و بزرگنمایی مناسبی دارند تا منجمان آماتور بتوانند اجرام کم‌فروغ آسمان را رصد کنند.

همچنین جان دابسون، مردم را در رصدهای خود و شگفتی رصد آسمان سهیم می‌کرد. او که اکنون 93 سال سن دارد، پایه‌گذار مفهوم نجوم خیابانی است. نجوم خیابانی تعبیر منجمان آماتور از قرار دادن تلسکوپ‌های خود در کنار خیابان است که در آن با مردمی‌که از آن خیابان می‌گذرند شوق رصد آسمان را به اشتراک می‌گذارند.

کارولین شومیکر

کارولین شومیکر، یکی از کاشفان دنباله‌دار شومیکر  لوی بود که در سال 1994 با سیاره مشتری برخورد کرد. خانم کارولین شومیکر رکورددار کشف بیشترین دنباله‌دارها به صورت شخصی است. کارولین بیوه یوجین شومیکر معروف، پایه‌گذار رشته علوم سیاره‌ای است. او در دهه 1980 رصد سیارک‌ها و دنباله‌دارهایی که از نزدیکی زمین عبور می‌کنند را در رصدخانه‌های پالومار و کلتک آغاز کرد. کارولین شومیکر با استفاده از تصاویر فیلمی ‌(غیر دیجیتال) گرفته شده از دریچه تلسکوپ میدان دید باز پالومار و همچنین دیدن عکس‌ها در زیر دستگاه استریوسکوپ، به دنبال اجرامی ‌می‌گشت که نسبت به ستاره‌های زمینه حرکت کرده بودند.

تا سال 2002 شومیکر 32 دنباله‌دار و بیش از 800 سیارک را کشف کرده بود. کارولین شومیکر به پاس همین کشفیاتش دکترای افتخاری از دانشگاه آریزونای شمالی و همچنین مدال دستاورد علمی‌ تجربی ناسا را دریافت کرد.

آلن هیل

آلن هیل، یکی از دو منجم آماتوری است که دنباله‌دار هیل  باپ را کشف کرد. دنباله‌دار هیل  باپ به احتمال زیاد بیش از همه دنباله‌دارهای قرن بیستم در سراسر جهان رصد شد و یکی از پرنورترین دنباله‌دارهای دهه‌های اخیر بود.

هیل همچنین برای مدتی برای آزمایشگاه پیشرانش موشک ناسا و ماموریت ویجر 2 کار می‌کرد. او برای ادامه تحصیلات خود از ناسا بیرون آمد و در سال 1992 دکترای نجوم خود را از دانشگاه ایالتی نیومکزیکو گرفت.  او در حالی دنباله‌دار هیل  باپ را در سال 1995 کشف کرد که پیش از آن 200 دنباله‌دار را رصد کرده بود.

دیوید اچ لوی

دیوید اچ لوی، معروف به دیوید لوی، منجم کانادایی و نویسنده علمی ‌مشهوری است که بیشتر وی را به سبب کشف دنباله‌دار شومیکر  لوی 9 که در سال 1994 با سیاره مشتری برخورد کرد می‌شناسند. تاکنون دیوید لوی 22 دنباله‌دار را به صورت مستقل یا مشترک با شومیکرها، یوجین و کارولین شومیکر، کشف کرده است. او بیش از 30 کتاب نوشته است که اغلب آنها درباره موضوعات نجومی ‌است.

لوی همچنین هرازگاه در ماهنامه نجومی ‌اسکای اند تلسکوپ و هفته‌نامه پارید با 32 میلیون تیراژ، مقاله‌های علمی ‌می‌نویسد. لوی و همسرش هر هفته برنامه نجومی ‌گفتگومحوری را در اینترنت اجرا می‌کنند.
به سبب پاسداشت زحمات لوی سیارک 3673  لوی به نام وی نامگذاری شده است.