راه‌هایی پیش‌روی علاقه‌مندان نجوم

برای بسیاری از ما پیش آمده است که از خود بپرسیم چگونه می‌توان وارد دنیای نجوم شد و به عنوان منجمی آماتور یا حرفه‌ای به کار خود ادامه داد. در ایران راه‌های بسیاری پیش روی علاقه‌مندان قرار دارد که اگرچه در دو دسته نجوم آماتوری و حرفه‌ای قرار می‌گیرند، اما به برخی از آنها توجه ویژه‌ای شده است. در این مقاله راه‌های پیش روی علاقه‌مندان نجوم را مرور می‌کنیم.

چگونه منجم آماتور شوم؟

منجم آماتور، منجمی است که فقط بر حسب علاقه دلبسته نجوم شده و با استفاده از منابع مختلف بر اطلاعات نجومی خود افزوده است، اما الزاما تحصیلات نجومی دانشگاهی ندارد. آماتور در نجوم آماتوری به معنی تازه کار نیست، بلکه به معنای فردی است که علاقه شخصی سبب تحصیل فعالیت وی می‌شود. تحصیل در نجوم آماتوری می‌تواند به صورت خودآموز با استفاده از کتاب‌ها و منابع مختلف باشد، می‌تواند با استفاده از کلاس‌های نجومی رصدخانه‌ها، آسمان‌نماها، مدارس، مراکز علوم و موسسات مختلف باشد، می‌تواند با شرکت در برنامه‌های همگانی نجومی یا با استفاده از برنامه‌های تلویزیونی آغاز شود؛ راه‌های دیگری نیز برای تحصیل نجوم آماتوری هست که کمتر محبوب است.

منجمان آماتور، بیشتر از راه نجوم آماتوری امرار معاش نمی‌کنند و اغلب آنها شغلی دیگر دارند. در ایران اغلب منجمان آماتور سنی نزدیک به 20 سال دارند، اما در کشورهای توسعه‌یافته سن میانگین نزدیک به 50 سال است. دلیل عمده آن هم عدم تامین درآمد منجمان آماتور با این حرفه است و به همین سبب در ایران در سن دانش‌آموزی و دانشجویی و در کشورهای توسعه‌یافته پس از بازنشستگی، نجوم آماتوری مورد علاقه قرار می‌گیرد.

منجم آماتور، مدام در حال آموختن است؛ این آموختن می‌تواند فقط به صورت تخصصی روی یکی از شاخه‌های نجوم آماتوری باشد یا به بهتر شدن مهارت‌های رصدی و همچنین دانسته‌های علمی منجم آماتور از کیهان بینجامد. نجوم آماتوری به سبب ایجاد شناختی شفاف نسبت به کیهان و آسمان، بسیار بر نوع نگرش افراد بر محیط اطرافشان تاثیر می‌گذارد. فراموش نکنیم هنوز هم در دنیای علم کارهایی مثل ثبت متغیرها و ثبت بارش‌های شهابی هست که بیشتر از عهده منجمان آماتور برآید. همچنین منجمان آماتور خبره، نقش عمده‌ای در کشف نواخترها، ابرنواخترها، سیارک‌ها و دنباله‌دارها ایفا می‌کنند. در سال‌های اخیر با افزایش دامنه شبکه‌های اطلاعاتی و اینترنت، رصدخانه‌های مجازی و دستیابی به داده‌های علمی، امکان فعالیت تخصصی و علم محور منجمان آماتور فراهم آمده است و آنها می‌توانند با استفاده از روش‌های علمی در کنار منجمان حرفه‌ای به کمک برای یافتن پاسخ‌های جدید به مسائل علمی برآیند.

چگونه عکاس نجومی شوم؟

عکاسی نجومی از شاخه‌های نجوم آماتوری به حساب می‌آید، اما در مرز میان علم و هنر قرار گرفته است و هم می‌تواند در تولید داده‌های علمی موثر باشد و هم در خلق مناظر بدیع از شکوه آسمان شب.

عکاس نجومی، عکاسی است که هم فنون عکاسی را خوب می‌داند و هم دانسته‌های رصدی خوبی دارد. وی با ترکیب تجربیات عکاسی و رصدی خود و با استفاده از لوازم عکاسی نجومی مناسب دست به خلق تصاویری می‌زند که تحسین بسیاری در پی دارد.

عکاسان نجومی، از دوربین‌هایSLR  یاDSLR  برای عکاسی از آسمان استفاده می‌کنند. این دوربین‌ها نمایی یکسان میان چشمی و لنز دارند که هنگام عکاسی، آینه انعکاس‌دهنده نمای لنز به داخل چشمی، به کناری می‌رود تا تصویر مناسب و با وضوح بالا روی صفحه عکاسی نقش بندد. در عکاسی نجومی، معمولا دو سبک عکاسی منظره و عکاسی اعماق آسمان وجود دارد. در عکاسی نجومی منظره، داشتن سه پایه و دکلانشور از ضروریات است، اما در عکاسی اعماق آسمان داشتن تلسکوپی با توان تفکیک مناسب و با ابیراهی بسیار کم و همچنین پایه‌ای استوار و الکترونیکی برای تعقیب آسمان در مدتی نه چندان کم، برای گرفتن عکسی دلفریب، الزامی است. عکاسان اعماق آسمان خبره معمولا از ابزاری به نام سی‌سی‌دی نجومی برای عکاسی از اعماق آسمان استفاده می‌کنند. سی‌سی‌دی نجومی با این که همنام تراشه سی‌سی‌دی دوربین‌های دیجیتال است، ولی علاوه بر داشتن تراشه سی‌سی‌دی امکاناتی دارد که با اتصال به تلسکوپ، عکاسی نجومی را بسیار آسان می‌کند. اغلب عکاسان نجومی خبره در سراسر دنیا به صورت تجربی، عکاسی آسمان را یاد گرفته‌اند. در این حال کلاس‌های آموزش عکاسی نجومی در میان منجمان آماتور محبوبیت بالایی دارد. کتاب‌ها و وب‌سایت‌های بسیاری در سراسر جهان درباره عکاسی نجومی وجود دارد.

چگونه منجم حرفه‌ای شوم؟

منجم حرفه‌ای، منجمی است که برای شناخت کیهان و سیر و تحول ستارگان، تحصیلات دانشگاهی دارد. منجم حرفه‌ای ایرانی برای تحصیل در زمینه نجوم در دبیرستان رشته ریاضی ‌ فیزیک، در دوره کارشناسی رشته فیزیک (هر گرایشی) و در کارشناسی ارشد یکی از شاخه‌های فیزیک، اخترفیزیک و کیهان‌شناسی را انتخاب می‌کند و در دوره دکتری و بعضا فوق‌دکتری در یکی از گرایش‌های اخترفیزیک یا کیهان‌شناسی فارغ‌التحصیل می‌شود. منجمان حرفه‌ای در راه درک کیهان، راهی را در تحصیل پیش می‌گیرند که احتمالا به درآمد بالایی ختم نمی‌شود و عموما این افراد به سبب همین فداکاری‌ها و رسیدن به اشتیاق خود در درک جهان پیرامون، دارای بینشی شگرف هستند.

منجمان حرفه‌ای یکی از دو گرایش اخترفیزیک یا کیهان‌شناسی را انتخاب می‌کنند. کیهان‌شناسی رشته محبوب آن دسته از منجمان حرفه‌ای است که به شناخت چگونگی ساز و کار اجرام سماوی علاقه‌مندند؛ کیهان‌شناسان می‌کوشند به سوالاتی از قبیل این که پس از مهبانگ، انفجار بزرگ، چه رخ داده است و چگونه جهان در حال انبساط است، پاسخ دهند.

از طرفی دیگر اخترفیزیک، گرایش محبوب آن دسته از منجمان حرفه‌ای است که به شناخت سیر و تحول ستاره‌ها و منظومه‌های آنها و همچنین بررسی آنها علاقه‌مندند. اختر فیزیکدانان به سوالاتی همچون چگونگی تولد و مرگ ستاره‌ها، چگونگی تولد سیاهچاله‌ها و همچنین سیر و تحول منظومه شمسی پاسخ می‌دهند.

هم کیهان‌شناسان و هم اختر فیزیکدانان از لحاظ کاری به 2 دسته تقسیم می‌شوند؛ یک دسته آنهایی که رصدهای رصدخانه‌های حرفه‌ای جهان را مبنای کار خود قرار می‌دهند و سعی در آزمودن نظریه‌ها با استفاده از داده‌های این رصدخانه‌ها دارند و دسته‌ای دیگر که می‌کوشند تا گامی در راه تکمیل پیشرفته‌ترین نظریات علمی زمان خود بردارند.

کیهان‌شناسان و اختر فیزیکدانان، پس از اتمام تحصیلات، در مقام هیات علمی در رصدخانه‌های حرفه ای، پژوهشکده‌های فیزیکی و نجومی و دانشگاه‌ها مشغول به فعالیت می‌شوند. امروزه در ایران بسیاری از دانشگاه‌ها در رشته‌های مختلف به تدریس نجوم می‌پردازند و رصدخانه ملی ایران افقی امید بخش پیش روی ایرانیان گشوده است.

آیا راهی دیگر برای منجم شدن هست؟

در زمینه نجوم آماتوری، حرفه‌های روزنامه‌نگاری نجومی، تصویرسازی نجومی، برنامه‌سازی علمی و تدریس نجوم آماتوری نیز در ایران وجود دارد؛ اما به سبب الزام داشتن تخصص ویژه و دانسته‌های نجوم آماتوری، افراد انگشت شماری در این زمینه‌ها گام برمی‌دارند. در زمینه نجوم حرفه‌ای، یکی از گرایش‌های زمین‌شناسی به نام سیاره‌شناسی، رشته‌ای نجومی به حساب می‌آید که در هیچ یک از دانشگاه‌های ایران ارائه نمی‌شود. همچنین رشته نجوم به صورت دوره‌ای جدا از فیزیک در برخی از کشورها به دانشگاه‌ها راه پیدا کرده که این رشته نیز هنوز جایی در دانشگاه‌های ایران پیدا نکرده است. همچنین مهندسان هوافضا با تحصیل در رشته مهندسی هوا فضا می‌توانند سامانه‌های فضایی همچون موشک‌ها، فضاپیماها و ماهواره‌ها را بسازند که با تاسیس پژوهشگاه هوافضا و سازمان فضایی ایران، این حرفه در ایران بسیار کاربرد دارد. اما با وجود این نمی‌توان مهندسی هوافضا را یکی از گرایش‌های نجوم خواند.

رویای فضانوردی تاکنون فقط برای یک ایرانی، خانم انوشه انصاری، به واقعیت پیوسته است. شاید با نگاهی واقع‌بینانه می‌توان گفت تا زمانی که ایران به فناوری و توانایی ساخت فضاپیمای سرنشین‌دار دست پیدا کند، گردشگری فضایی تنها راه تحقق این رویاست.

ایران میزبان المپیاد نجوم در سال جهانی ستاره‌شناسی

چند سالی است که به طور ناگهانی تعداد کلاس‌های نجوم در مدارس زیاد شده است و دانش‌آموزان به نجوم علاقه بیشتری نشان می‌دهند. اگر کمی دقیق شویم، متوجه می‌شویم این علاقه و توجه ریشه در المپیاد دارد و باز هم دقیق‌تر که بشویم، می‌بینیم در بسیاری از مواقع مدال، شهرت و معافیت از کنکور و سربازی بدنه اصلی علاقه‌مندی ناگهانی بچه‌ها را به نجوم می‌سازد. اما دکتر محمدتقی میرترابی، سرپرست تیم المپیاد نجوم ایران و استاد اخترفیزیک دانشگاه الزهرا، معتقد است: «ممکن است برخی از دانش‌آموزان فقط به خاطر گرفتن مدال نجوم بخوانند اما می‌دانیم الان حدود 500 تا 1000 کلاس نجوم در مدارس ایران هست و نجومی که تدریس می‌کنند نجوم واقعی است. از طرف دیگر ایران در سال 2009، سال بین‌المللی نجوم، میزبان برگزاری المپیاد جهانی نجوم شده است. برای جویا شدن از شرایط شرکت در المپیاد نجوم و وضعیت المپیاد نجوم 2009 در ایران، در ظهر یک روز تعطیل پاییزی با آقای میرترابی گفتگویی تلفنی کردم که شرح آن را می‌خوانید. چند روز پس از انجام این مصاحبه ، دکتر محمدتقی میرترابی رسما به سمت دبیر علمی المپیاد جهانی 2009 در ایران منصوب شد .

فرض کنیم من یک دانش‌آموز دوم دبیرستان در یکی از شهرستان‌های ایران هستم. از کودکی به نجوم بسیار علاقه داشتم و هر شب به آسمان نگاه می‌کردم. کتاب‌های نجومی مانند نجوم به زبان ساده هم خوانده‌ام و با نجوم به طور مقدماتی آشنا هستم؛ آیا من می‌توانم در المپیاد نجوم شرکت کنم؟

المپیاد یک مسابقه دانش‌آموزی است و معمولا سطح سوالاتش در سطح سال‌های دوم و سوم دبیرستان است.
یعنی دانش‌آموزانی که می‌خواهند در المپیاد شرکت کنند باید در این سطح اطلاعات داشته باشند. معمولا کتاب‌های عمومی نجوم که برای مردم عامه نوشته شده‌اند، مثل «نجوم به زبان ساده»، اصلا ریاضیات ندارند. یعنی در آنها نه مساله‌ای حل می‌شود و نه با قوانین فیزیک و ریاضی سر و کار دارند. صرفا برخی پدیده‌های نجومی، علت آنها و برخی از قوانین فیزیک به صورت توصیفی گفته شده است. کسی که در المپیاد نجوم شرکت می‌کند، باید حداقل در حد سال دوم و سوم دبیرستان ریاضیات بداند یا قوانین فیزیک را به فرم ریاضی یاد گرفته باشد؛ یعنی مساله حل کرده باشد. بنابراین تنها خواندن کتاب‌های نجوم عمومی کافی نیست.

هدف اصلی المپیاد برگزاری این رقابت است؟

نه، در واقع هدف اصلی ما این است که نظام آموزش و پرورش را تشویق کنیم که به نجوم اهمیت دهد و دیدگاهش نسبت به نجوم تغییر کند. درس نجوم به طور منظم در دبیرستان‌ها تدریس شود و به عنوان یک شاخه اصلی فیزیک به آن نگاه شود. در طول چند سال گذشته این اتفاق تا حدی افتاده است. حدود چهار، پنج سال پیش درس نجوم اصلا جدی نبود، درس فوق‌برنامه‌ای بود که محتوای قابل‌ملاحظه و برنامه درسی منسجمی نداشت، اما توجه مردم به المپیاد، شاید فقط به این سبب که می‌خواستند مدال بگیرند یا شهرت پیدا کنند، باعث شده است که مدارس توجه بیشتری به این درس بکنند، مدرسان مناسبی انتخاب کنند و نجوم را به طور تقریبا منظم در برنامه درسی بگذارند.

افراد چطور؟ المپیاد برای هر فرد چه تاثیری دارد؟

می‌شود گفت المپیاد فواید ملی داشته است، ممکن است برخی از دانش‌آموزان فقط به خاطر گرفتن مدال نجوم بخوانند، اما می‌دانیم الان حدود 500 تا 1000 کلاس نجوم در مدارس ایران هست و  نجومی که تدریس می‌کنند نجوم واقعی است؛ یعنی مکانیک سماوی، نجوم کروی و منظومه شمسی از منابع خیلی دقیق تدریس می‌شوند.
چون قرار است دانش‌آموزانی تربیت شوند که با دانش‌آموزان دیگر رقابت کنند. دانش‌آموزان مساله حل می‌کنند و فیزیک و ریاضی یاد می‌گیرند؛ قبلا چنین چیزی نبود. نجوم سرگرمی به حساب می‌آمد. ممکن بود افرادی علاقه‌مند باشند و چیزهایی یاد بگیرند، اما آن مطالب هیچ وقت دقیق نبودند، اما الان به خاطر المپیاد خیلی از آموزش‌ها دقیق و بر مبنای منابع دانشگاهی شده‌اند.

کسانی که برای شرکت در المپیاد جهانی قبول می‌شوند، به کشور دیگری سفر خواهند کرد که در آنجا احتمالا تنها راه برقراری ارتباطشان زبان انگلیسی است. این افراد مسلما باید توانایی برقراری ارتباط با دیگران را داشته باشند و نمایندگان ایران در سایر کشورها باشند. آیا غیر از ارزشیابی علمی، ارزشیابی‌های دیگری هم روی دانش‌آموزان انجام می‌شود؟

در امتحاناتی که ما می‌گیریم و تیم را مشخص می‌کنیم ملاک فقط دانستن نجوم، فیزیک و ریاضی است، اما ما هیچ وقت مشکلی از نظر زبان نداشتیم. دانش‌آموز متوسط ایرانی سطح زبانش بسیار بالاتر از دانش‌آموزان متوسط شرقی، مانند چین، است؛ البته بجز هندی‌ها! از نظر ارتباط برقرار کردن هم ما معمولا در ایران برنامه‌های آموزشی برای دانش‌آموزان می‌گذاریم و به آنها می‌گوییم چگونه با افراد خارجی برخورد بکنند و چگونگی دیپلماسی روابط بین‌المللی را آموزش می‌دهیم تا در برنامه‌های عمومی آنجا راحت‌تر شرکت کنند. به طور کلی تا به حال تقریبا مشکلی نداشته‌ایم و حتی برخی از این روابط دوستانه دانش‌آموزان تا مدت‌ها باقی مانده است.

هر سال چند کشور در المپیاد شرکت می‌کنند؟

معمولا حدود 20 کشور.

این کشورها هم بیشتر کشورهای آسیایی هستند؟

المپیاد، شرقی است. همه المپیادها ابتدا از شرق شروع شده‌اند و بعدها کشورهای غربی هم وارد شده‌اند. در المپیادهای فیزیک و ریاضی که چند دهه عمر دارند، به مرور زمان کشورهای غربی وارد شده‌اند.

ایران چند سال است در المپیاد نجوم شرکت می‌کند؟

امسال هفتمین سال است.

این سابقه مربوط به پیش از زمانی می‌شود که المپیاد نجوم زیر نظر باشگاه دانش‌پژوهان جوان رفته بود؟

بله، 2 سال اول با حمایت سازمان ملی پرورش استعدادهای درخشان برگزار شد.

سال 2009، سال جهانی نجوم، المپیاد در ایران قرار است برگزار شود. متولی و برگزارکننده این المپیاد کجاست؟

وزارت آموزش و پرورش و باشگاه دانش پژوهان جوان که زیر نظر آن است.

در تیر ماه 1386 المپیاد جهانی فیزیک در ایران برگزار شد. آن زمان ایران پس از 18 سال شرکت در المپیاد میزبان شده بود، اما برای المپیاد نجوم ایران پس از تنها 7 سال قرار است میزبان شود؛ انتخاب کشور میزبان بر چه مبنایی است؟

قانونی در المپیاد وجود دارد که یک کشور بعد از 5 سال که در المپیاد شرکت می‌کند باید اعلام آمادگی برای برگزاری المپیاد کند و بعد کمیته بین‌المللی تصمیم می‌گیرد در هر سال در چه کشوری برگزار شود.

این آمادگی شامل چه چیزهایی می‌شود؟

نمایندگان آن کشور باید با مشورت متولیانشان، مثلا وزارت آموزش و پرورش، پیش‌بینی‌های لازم را بکنند و فضاها و بودجه لازم را مهیا نمایند.

سال 2009 سال جهانی نجوم است و سال حساسی برای المپیاد نجوم به شمار می‌آید، چطور ایران میزبان این سال شد؟

در سال 2007 اساسنامه المپیاد تغییر کرد و 5 کشور برای این تغییر پیش قدم شدند که یکی از آنها ایران بود.
المپیاد به شکل جدیدی با نام «المپیاد اخترفیزیک و نجوم» برگزار شد که سایت آنwww.ioaa.org  است. چون ایران در این تغییرات پیش قدم بود، باید مسوولیت برگزاری المپیاد را در سال‌های اول می‌پذیرفت. 2 سال پیش، زمانی که در تایلند بحث شدیدی درباره برگزارکننده‌های آینده بود، میان ایران و برزیل برای گرفتن سال 2009 رقابت زیادی پیش آمد، اما ظاهرا به سبب مکاتباتی که ما از پیش برای سال 2009 انجام داده بودیم، حتی قبل از زمانی که سال 2009 به عنوان سال جهانی نجوم تعیین بشود، ایران در اولویت قرار گرفت.

کی مشخص شد ایران میزبان 2009 است؟

سال 1386.

از آن زمان چه اقداماتی شده است و چه برنامه‌هایی ریخته شده است؟

اقداماتی که باید انجام می‌شد این بود که هیات دولت باید این را مصوب می‌کرد و بودجه‌ای اختصاص می‌داد که من هنوز خبر ندارم انجام شده است یا نه. آموزش و پرورش که متولی این کار است هنوز کار قابل ملاحظه‌ای انجام نداده است.

و فرصت زیادی هم نمانده.

درست است.

زمین و فضا

شاید برای همه ما پیش آمده باشد که از خودمان پرسیده باشیم این همه تحقیق و پژوهش در نجوم روی دنیاهای دوردست، به چه درد ما می‌خورد. ما که فعلا روی زمین هستیم، بهتر است به فکر مسائل زمینی مان باشیم. اما با کمی دقت می‌توان دید زندگی زمینی ما از بسیاری جهات مدیون فناوری‌های فضایی و نجوم است.

بیایید گشتی در خانه و محیط اطرافمان بزنیم: دوربینی که در تلفن همراهتان وجود دارد و همچنین بسیاری از دوربین‌های دیجیتال، برای ثبت تصویر از سی‌سی‌دی استفاده می‌کنند. ایده ساخت سی‌سی‌دی‌ها نخستین بار برای اکتشافات میان سیاره‌ای به ذهن خطور کرد.‌ در سال 1961 مقاله‌ای از آزمایشگاه جت پیشران ناسا به نام «راهنمای موزاییکی برای سفرهای میان سیاره‌ای» منتشر شد. در این مقاله سامانه‌ای از حسگرهای اپتیکی تصور شده بود که تصویری را با کمک پردازش‌های دیجیتالی ثبت می‌کردند. اگر دوچرخه سوار باشید، حتما از کلاه‌های ایمنی سبکی که شیارهایی برای تبادل هوا دارند استفاده کرده‌اید. تا مدت‌ها کلاه‌های ایمنی دوچرخه‌سواری کلاه‌های سنگین، گرم و بسیار ناراحت‌کننده‌ای بودند. کلاه‌های جدید گرچه بسیار سبکند، ضربه‌گیرهایی دارند که حدود 340 درصد ضربه کمتری را دریافت می‌کنند و پس از ضربه به شکل اولیه‌شان برمی‌گردند، حتی اگر 90 درصد تغییر شکل داده باشند. نخستین بار فناوری این مواد ضربه‌گیر، مانند فوم حرارتی، برای حفاظت فضانوردان در مقابل ضربه‌های شدید گرانش که هنگام پرتاب فضاپیما تجربه می‌کردند، مورد پژوهش قرار گرفت. فضا را در خمیردندانتان هم می‌توانید پیدا کنید! فضانوردان در فضاپیماها و ایستگاه‌های فضایی با نیروی جاذبه صفر، نیاز به خمیردندان بدون کفی داشتند که بعد از استفاده بتوانند آن را قورت دهند. خمیردندانی که کودکان یا برخی بیماران از آن استفاده می‌کنند، این چنین به‌وجود آمده است. این خمیردندان به اندازه سایر انواع خمیردندان‌ها موثر است و طعم خوبی دارد.

فناوری فضا و نجوم را می‌توان در بسیاری چیزهای دیگر که حتی به فکرمان نمی‌رسد نیز دنبال کرد.

چهره‌های ماندگار نجوم آماتوری جهان

سر آلفرد پاتریک کالدول مور

سر آلفرد پاتریک کالدول مور، معروف به پاتریک مور، موثرترین منجم آماتور تاریخ بریتانیا در ترویج نجوم در میان مردم است. وی بیش از 50 سال است برنامه‌ای به نام آسمان شب (The Sky at Night) را در بی‌بی‌سی اجرا می‌کند. نخستین برنامه آسمان شب بی‌بی‌سی بهار 1336 روی آنتن رفت و این برنامه همچنان علی‌رغم کهولت سن پاتریک مور ادامه دارد.

این برنامه طولانی‌ترین برنامه تلویزیونی تاریخ دنیا با اجرای مجری اصلی خود است. پاتریک مور مجری تلویزیونی، گوینده رادیویی، محقق و نویسنده نجومی‌ مشهوری است که اغلب منجمان آماتور سراسر دنیا حداقل با یکی از 70 جلد کتاب وی آشنا هستند. سر پاتریک مور همچنین ریاست انجمن نجوم بریتانیا و عضویت در هیات موسس و ریاست انجمن نجوم عمومی ‌را برای سال‌های متوالی در کارنامه خود دارد. به عقیده بسیاری از منجمان در جهان، سر پاتریک مور، موفق‌ترین و موثرترین منجم آماتور سراسر قرن بیستم است.

 

رابرت ایوانز

رابرت ایوانز، کشیش استرالیایی است که تاکنون 40 ابرنواختر و یک دنباله‌دار کشف کرده است. او با رصد با تلسکوپ 10 اینچی توانست 10 ابرنواختر بیابد و پس از آن به تلسکوپ 16 اینچی‌رو آورد. رابرت ایوانز تمامی ‌این ابرنواخترها را فقط با رصد چشم کشف کرد در صورتی که سال‌هاست رقابت تلسکوپ‌های خودکار برای کاوش آسمان آغاز شده است. ایوانز در رصد کهکشان‌ها برای یافت ابرنواخترها رقیب ندارد و نزدیک به 1500 کهکشان را چه از لحاظ مکانی و چه از لحاظ روشنایی ستاره‌هایشان در ذهن به خاطر دارد. او 2 دهه ریاست انجمن آمریکایی رصدگران ستاره‌های متغیر را به عهده داشت.

جان دابسون

جان دابسون، یکی از تاثیرگذارترین منجمان آماتور در سراسر جهان است. اغلب منجمان آماتور در سراسر دنیا، جان دابسون را به سبب تلسکوپ‌های دابسونی می‌شناسند. جان دابسون طراح این تلسکوپ‌های ارزان‌قیمت است که دارای استقراری راحت و ارزان و آینه‌ای مناسب است. اکنون بسیاری از منجمان آماتور سراسر جهان از تلسکوپ‌های دابسونی برای رصد آسمان استفاده می‌کنند. این تلسکوپ‌ها می‌توانند نور زیادی را جمع‌آوری کنند و بزرگنمایی مناسبی دارند تا منجمان آماتور بتوانند اجرام کم‌فروغ آسمان را رصد کنند.

همچنین جان دابسون، مردم را در رصدهای خود و شگفتی رصد آسمان سهیم می‌کرد. او که اکنون 93 سال سن دارد، پایه‌گذار مفهوم نجوم خیابانی است. نجوم خیابانی تعبیر منجمان آماتور از قرار دادن تلسکوپ‌های خود در کنار خیابان است که در آن با مردمی‌که از آن خیابان می‌گذرند شوق رصد آسمان را به اشتراک می‌گذارند.

کارولین شومیکر

کارولین شومیکر، یکی از کاشفان دنباله‌دار شومیکر  لوی بود که در سال 1994 با سیاره مشتری برخورد کرد. خانم کارولین شومیکر رکورددار کشف بیشترین دنباله‌دارها به صورت شخصی است. کارولین بیوه یوجین شومیکر معروف، پایه‌گذار رشته علوم سیاره‌ای است. او در دهه 1980 رصد سیارک‌ها و دنباله‌دارهایی که از نزدیکی زمین عبور می‌کنند را در رصدخانه‌های پالومار و کلتک آغاز کرد. کارولین شومیکر با استفاده از تصاویر فیلمی ‌(غیر دیجیتال) گرفته شده از دریچه تلسکوپ میدان دید باز پالومار و همچنین دیدن عکس‌ها در زیر دستگاه استریوسکوپ، به دنبال اجرامی ‌می‌گشت که نسبت به ستاره‌های زمینه حرکت کرده بودند.

تا سال 2002 شومیکر 32 دنباله‌دار و بیش از 800 سیارک را کشف کرده بود. کارولین شومیکر به پاس همین کشفیاتش دکترای افتخاری از دانشگاه آریزونای شمالی و همچنین مدال دستاورد علمی‌ تجربی ناسا را دریافت کرد.

آلن هیل

آلن هیل، یکی از دو منجم آماتوری است که دنباله‌دار هیل  باپ را کشف کرد. دنباله‌دار هیل  باپ به احتمال زیاد بیش از همه دنباله‌دارهای قرن بیستم در سراسر جهان رصد شد و یکی از پرنورترین دنباله‌دارهای دهه‌های اخیر بود.

هیل همچنین برای مدتی برای آزمایشگاه پیشرانش موشک ناسا و ماموریت ویجر 2 کار می‌کرد. او برای ادامه تحصیلات خود از ناسا بیرون آمد و در سال 1992 دکترای نجوم خود را از دانشگاه ایالتی نیومکزیکو گرفت.  او در حالی دنباله‌دار هیل  باپ را در سال 1995 کشف کرد که پیش از آن 200 دنباله‌دار را رصد کرده بود.

دیوید اچ لوی

دیوید اچ لوی، معروف به دیوید لوی، منجم کانادایی و نویسنده علمی ‌مشهوری است که بیشتر وی را به سبب کشف دنباله‌دار شومیکر  لوی 9 که در سال 1994 با سیاره مشتری برخورد کرد می‌شناسند. تاکنون دیوید لوی 22 دنباله‌دار را به صورت مستقل یا مشترک با شومیکرها، یوجین و کارولین شومیکر، کشف کرده است. او بیش از 30 کتاب نوشته است که اغلب آنها درباره موضوعات نجومی ‌است.

لوی همچنین هرازگاه در ماهنامه نجومی ‌اسکای اند تلسکوپ و هفته‌نامه پارید با 32 میلیون تیراژ، مقاله‌های علمی ‌می‌نویسد. لوی و همسرش هر هفته برنامه نجومی ‌گفتگومحوری را در اینترنت اجرا می‌کنند.
به سبب پاسداشت زحمات لوی سیارک 3673  لوی به نام وی نامگذاری شده است.

هنر نجومی؛ نقشی از کیهان

ما در دورانی بسیار هیجان‌انگیز زندگی می‌کنیم. کمتر از نیم قرن پیش بسیاری از سیارات را تنها می‌شد از میان تصاویر مه آلود نماهای تلسکوپی دید. امروز فضا پیماهای ما تقریبا همه سیارات مهم غیر از پلوتون را از نزدیک مورد بررسی قرار داده‌اند و ماموریت افق‌های نو در راه سفر به این سیاره است و در سال 2015 در اطراف آن جای گیرد. ما نماهای نزدیکی از اقمار مریخ، مشتری، زحل، اورانوس و نپتون را دیده‌ایم و به تماشای نماهای نزدیک دنباله دارها و سیارک‌ها نشسته‌ایم.

 اما از مدت‌ها پیش از آن‌که عصر اکتشافات فضایی از راه برسد، هنرمندان ما را به کمک قلم مو‌ها و بوم‌های خود به این جهان‌های دوردست برده‌اند. برای مردمان نخستین، سیارات، اجرامی همانند ستاره‌ها بودند. گالیله نخستین بار سیارات را با کمک تلسکوپ کوچکش مورد مشاهده قرار داد و آنها را جهان‌هایی واقعی یافت. او برای نخستین بار دهانه‌های آبله گون چهره ماه که حاصل زخم‌های ناشی از برخورد دنباله‌دارها و شهاب سنگ‌ها بودند را دید. از آن جذاب‌تر 4 قمر بزرگ سیاره مشتری را دید و آنچه را دیده بود طراحی کرد. هرچقدر کیفیت تلسکوپ‌های ما افزایش یافت، هنر هم رشد کرد. مردم، سیارات دیگر و اقمار آنها را به شکل دنیاهایی واقعی با صحراها، کوهستان‌ها و دشت‌ها تصور می‌کردند. یکی از نخستین هنرمندانی که تلاش کرد تا چهره واقعگرایانه‌ای از این سیارات ارائه دهد،اخترشناسی به نام لوسیان روداکس بود. روداکس، نقاشی چیره دست بود و در همان حال مدیریت رصدخانه مئدون در بیرون شهر پاریس را نیز به عهده داشت. در ابتدای قرن پیش، روداکس بر مبنای مشاهداتش، نقاشی‌هایی بسیار تاثیر گذار و واقع گرایانه‌ای از مریخ و دیگر سیاره‌ها کشید. اما چلسی بانستل کسی است که باید او را  پدر حقیقی هنر فضایی نامید. بانستل با همکاری دانشمند برجسته علوم راکت‌های فضایی، وارنر فون براون تلاش کرد تا نمایی واقعی از مردم بر دیگر سیاره‌ها را به تصویر بکشد. نخستین هنرمندان این رشته برای به تصویر کشیدن نقاشی‌هایشان تنها تلسکوپ و تخیل خویش را در اختیار داشتند. امروزه اما ما کاوشگران جدیدی در اختیار داریم که برای کاوش به فضا می‌روند. بعضی از این پیشگامان، بدنه‌های فلزی و صفحات خورشیدی داشتند که یافته‌های خود را به کمک آنتن‌های ارتباطی به زمین می‌فرستادند. هنرمندان نیز از اطلاعات این فضاپیما‌های پیشگام برای رسم نقاشی‌های واقعگرایانه خود بهره می‌برند. مدار گردها و سطح نشین‌ها دنیاهایی را آشکار کردند که در برخی مواقع و نقاط شباهت‌های زیادی با زمین دارند. برخی مناطق مریخ شباهت‌های کم نظیر و حیرت‌انگیزی با صحراهای ایران، دشت‌های ایسلند و مناطقی از سیبری یا دشت‌های یخ‌زده جنوبگان دارد. فمر اروپا با سطح یخ زده‌اش شبیه اقیانوس شمالگان است. تیتان، قمر زحل، دره‌های ناشی از رودخانه‌هایی شبیه به سیاره خودمان دارد با این تفاوت که به جای آب متان مایع از میان آن شاید جریان داشته باشد. هنرمندان فضایی، این شباهت‌های میان این دنیاهای مختلف را بررسی می‌کنند تا تصویری هرچه دقیق‌تر از این چشم‌اندازهای دوردست در اختیار ما بگذارند. امروزه هنرمندان نجومی به همکاری خود با دانشمندان ادامه می‌دهند تا بشر از خلال نقش‌هایی که قلم موی هنرمندان ثبت می‌کند، به کاوش شگفتی‌های کیهان می‌پردازد.

مایکل کارول
عضو انجمن بین‌المللی هنرمندان نجومی

پروژه‌های سال جهانی نجوم

اگر شما هم علاقه‌مندید در برنامه‌های سال جهانی نجوم فعالانه شرکت کنید و بخشی از برنامه‌های بین‌المللی طراحی شده را طی این سال در منطقه خودتان اجرا کنید، می‌توانید سراغ پروژه‌هایی بروید که سال جهانی نجوم یا هماهنگ‌کننده ملی ایران معرفی کرده‌اند. برای اطلاع از پروژه‌های سال جهانی می‌توانید به وب سایت .

www.iya2009.org سری بزنید. برخی از پروژه‌های موجود در این وب‌سایت مانند TWAN  این امکان را فراهم می‌کند تا در صورت تمایل، برنامه‌هایی برای شما در منطقه‌تان اجرا کنند. از سوی دیگر، شما می‌توانید به عنوان مخاطب درگیر پروژه‌های دیگری مانند 100 ساعت نجوم شوید. در عین حال شاخه آماتوری انجمن نجوم ایران نیز اعلام کرده است آمادگی کاملی برای پاسخگویی به پرسش‌های شما در این زمینه خواهد داشت. در ایران نیز برخی از پروژه‌ها به صورت ملی برگزار خواهد شد. انجمن نجوم ایران با همکاری سازمان صلح آسمان‌ها، پروژه‌ای به نام صلح ستارگان را برگزار خواهد کرد؛ پروژه‌ای که با هدف ترویج نجوم و ترویج ایده آسمان بدون مرز سعی می‌کند رصدهای منظمی را در مناطق مرزی سراسر جهان برگزار کند. می‌توانید از طریق سایتhttp://www.starpeace.org  از جزئیات این پروژه آگاه شوید. ضمن این که رقابت صوفی و ماراتن مسیه ایران امسال قصد دارند برگزاری خود را به شکل بین‌المللی شکل دهند تا امکان مشارکت همگان در آن فراهم شود. اگر پروژه‌ها یا برنامه‌هایی دارید که نیاز به اطلاع‌رسانی دارد، ضمن این که بخش ویژه‌ای از سایت انجمن نجوم ایران برای این کار در نظر گرفته شده است، می‌توانید با شبکه 4 سیما، برنامه آسمان شب و روزنامه جام‌جم مکاتبه کنید تا پروژه‌تان از طریق این برنامه و همچنین ستون 7 شب 7 آسمان روزنامه جام‌جم منتشر شود. برای تعریف یک پروژه که در قالب پروژه‌های رسمی سال جهانی نجوم قرار ندارد، حتما توجه کنید آنچه قصد انجام آن را دارید نخست مبتنی بر اهداف سال جهانی نجوم باشد؛ 8 هدفی که در گفتگو با پدرو روسو در همین ویژه‌نامه به آنها اشاره شده است. پس از آن سعی کنید طرح و برنامه‌ای عملی برای پروژه خود بنویسید که در آن اهداف، ‌روش‌ها، ‌نحوه اجرا، ‌هزینه‌ها، ‌منابع مالی مورد نیاز و مراکزی که ممکن است به شما کمک کنند مشخص شده باشد.
همچنین مخاطبانتان را مشخص کنید. چنین جدولی به شما کمک می‌کند تا دید واقعگرایانه‌ای از امکانات و توانایی‌ها داشته باشد و خواسته‌های خود را بر مبنای آن تنظیم کنید. مثلا ممکن است شما علاقه‌مند به برگزاری شبی نجومی باشید، اما با محاسبه امکانات می‌بینید توان ترتیب دادن آن را در مقیاس وسیع ندارید، اما شاید بتوانید در آپارتمانی که زندگی می‌کنید شبی همسایه‌هایتان را دعوت به پشت‌بام کنید و پس از آن که مطمئن شدید این دعوت شما موجب آزار دیگر همسایه‌ها نمی‌شود، تلسکوپ خود را به پشت‌بام برده و به همسایه‌های خود زیبایی‌های آسمان را نشان دهید. مطمئن باشید اگر این کار درست انجام شود، ارزش آن هیچ کم از ارزش پروژه‌ای بزرگ ندارد. اگر دیدید گروه یا خودتان توان سخت‌افزاری و اطلاعاتی لازم را دارید می‌توانید کارتان را گسترش دهید و در این راه از یاری سازمان‌هایی که می‌توانند کمک کنند نیز بهره‌مند شوید؛ جاهایی مثل شهرداری‌ها، ‌شوراهای محلی، ‌سازمان‌های مرتبط و حتی افراد خیر که علاقه به کمک در زمینه رشد علمی دارند، اما تنها زمانی باید سراغ جلب کمک عمومی بروید که از دقت طرح خود و شفاف بودن آن اطمینان کامل دارید. کمک به گروه‌های دیگری که در حال برگزاری برنامه‌ها هستند، می‌تواند نقش مهمی در برگزاری موفق این سال داشته باشد.

اما اگر احساس کردید از نظر علمی توانایی لازم برای اجرای برنامه‌ای را ندارید  و این نکته بسیار مهمی است که تنها زمانی به سراغ اجرای برنامه‌ای بروید که از دقت علمی ارائه آن مطمئن باشید چراکه در این سال قرار است مردم با علم درست آشنا شوند و اگر آنها را به اشتباه بکشید هیچ کس شما را نخواهد بخشید  یا امکانات مالی و تجهیزات مورد نیاز را ندارید، سعی کنید با پیگیری اتفاقات و رویدادهای پیش رو از آنها استفاده کنید. اگر شما به واسطه برنامه‌های این سال آشنایی بیشتری با مفاهیم پیدا کنید و درک درست‌تری از دانش به دست آورید، به همان میزان در تحقق اهداف سال جهانی نجوم موثر بوده‌اید. نکته‌ای که باید برای تعریف، اجرا یا کمک به برگزاری پروژه‌های سال جهانی نجوم به خاطر داشته باشیم، این است که این پروژه‌ها برای کسب نام و عنوان و شهرت یا پول و امثال آن برگزار نمی‌شوند، بلکه تنها وسیله‌ای برای کمک به تحقق اهداف این سال و فعالیت‌هایی داوطلبانه به حساب می‌آیند.

یادداشت‌های نجومی‌ بابل و منجمان ایرانی

یادداشت‌های نجومی‌ بابل و منجمان ایرانی

بابِل یکی از مراکز مهم نجوم در جهان باستان بود. در این شهر منجمان هر شب آسمان را زیر نظر می‌گرفتند و هر گونه تغییری در آسمان شب را به دقت در الواح گِلی ثبت می‌کردند. این الواح باستانی که به خط میخی نگاشته می‌شد، یکی از مهم‌ترین منابع در زمینه نجوم باستانی در جهان است که با عنوان یادداشت‌های نجومی‌ شناخته می‌شوند.

این یادداشت‌ها تنها شامل گزارش رصد آسمان نبود، بلکه در این متن‌ها اطلاعات روزمره نیز نوشته می‌شد. آنان بر این باور بودند که اجرام آسمانی، خدایانی هستند که با بررسی حرکت آنان، می‌توان رویدادهای زمینی را پیشگویی کرد. به همین سبب، در این متن‌ها رویدادهایی همچون رویدادهای سیاسی و نظامی، تغییرات آب و هوایی و سطح آب رودخانه فرات و همچنین تغییر قیمت کالاهایی همچون خرما، جو، کنجد، پشم یا خردل نیز نوشته می‌شد. در نتیجه، این متن‌ها بجز رویدادهای نجومی، حاوی اطلاعات گرانبهایی از زندگی روزمره در بابل باستان هستند که آنها را نمی‌توان از منابع دیگر به دست آورد.  

گرچه متن‌های طالع‌بینی از دوران بابل کهن تنظیم می‌شدند، اما نوشتن کهن‌ترین یادداشت‌های نجومی ‌در نیمه سده هشتم پیش از میلاد آغاز شد و تا قرن‌ها ادامه یافت. بنابراین صدها سال گزارش رصدی در اختیار منجمان قرار داشت تا بتوانند براساس آنها نتیجه‌گیری کنند و به ارتباط میان رویدادهای زمینی و آسمانی پی ببرند. برای نمونه با بررسی وضعیت آسمان در زمان مرگ پادشاهان، نتیجه می‌گرفتند که اگر آسمان در شرایط مشابهی قرار گیرد، مرگ پادشاه حتمی‌ است. از آنجا که پادشاهان بابل و آشور به دانستن آینده خود علاقه‌مند بودند، نتیجه این بررسی‌ها برای آنان اهمیت بسیار داشت. برای نمونه، یکی از نتیجه‌های این بررسی‌های نجومی، در یک لوح چنین آمده است:اگر در ماه اَیارو، در هنگام عصر، ماه بگیرد، پادشاه خواهد مرد. پسران پادشاه بر سر تخت پدرشان به رقابت خواهند پرداخت، اما بر آن نخواهند نشست. (متن اِنوما آنو انلیل 17:2)

سرانجام، مطالعه هزاران لوح رصدی و جستجو برای یافتن نظمی‌ منطقی برای گردش ستارگان به پیدایش ستاره‌شناسی ریاضی انجامید که منجمان را قادر می‌ساخت تا زمان ماه‌گرفتگی‌ها و خورشیدگرفتگی‌های آینده را بدقت پیش‌بینی کنند.  

در زمان تسلط هخامنشیان بر بابل، نه تنها سنت نوشتن این یادداشت‌های نجومی‌ تداوم یافت، بلکه پیشرفت بسیار کرد. یکی از ارزش‌های تاریخی مربوط به یادداشت‌های نجومی‌ این دوره این است که افزون بر ثبت رویدادهای نجومی ‌و اطلاعات ارزشمند روزمره، نام اصلی پادشاهان هخامنشی نیز به همراه نام سلطنتی آنان ثبت شده است. این اطلاعات تنها در این متن‌های نجومی ‌آمده و تنها مدرک موجود در این زمینه است. برای نمونه:

... در سال چهل و هشتم (پادشاهی) اَرشو که اردشیرشاه (اردشیر دوم) خوانده می‌شود ... (متن 361)
با ورود مغان ایرانی به بابل بویژه در دوره هخامنشی، نجوم بابلی با نجوم ایرانی(آریایی) آمیخته شد و در نتیجه این آمیختگی، نجوم تازه‌ای پدید آمد. یکی از دستاوردهای نجوم دوره هخامنشی در بابل، پدید آمدن ستاره‌شناسی زایچه‌ای است، یعنی براساس شکل آسمان در زمان به دنیا آمدن فرد، شخصیت و آینده او پیش‌بینی می‌شد.
دستاورد بسیار مهم دیگر در زمان اردشیر یکم انجام گرفت، و آن به وجود آمدن دایره‌البروج یا Zodiac بود. یعنی آسمان به دوازده بخش مساوی 30 درجه‌ای تقسیم شد که هر بخش با یک صورت فلکی مشخص می‌شد. این تقسیم‌بندی امروزه نیز همچنان به‌‌کار می‌رود.

در یادداشت‌های نجومی ‌بابل، رویدادهای تاریخی مهم نیز نوشته شده است. از جمله می‌توان به متنی اشاره کرد که در آن از شکست داریوش سوم و ورود اسکندر به بابل یاد شده است. این متن نشان می‌دهد برخلاف نوشته‌های تاریخ‌نویسان یونانی که از استقبال مردم بابل از اسکندر سخن گفته‌اند، مردم بابل از ورود اسکندر به بابل هراسناک بودند. این هراس به سبب رویدادهای نجومی‌ و زمینی بود که همزمان با ورود اسکندر به منطقه روی داده بود. در متن لوح، از بلا، مرگ، ماه‌گرفتگی و خورشیدگرفتگی، فرو افتادن شهاب و گلوله‌های آتش (آذرگوی) و سوختن یک سگ در برابر پرستشگاه، آذرخش، ورود مشتری به عقرب و آسمان تیره و تار یاد شده که از دید بابلیان تعبیری شوم داشتند.

یکی دیگر از متن‌های جالب توجه نجومی، یک یادداشت نجومی‌ مربوط به دوره اشکانی (سپتامبر سال 164 پیش از میلاد) است که در آن رصد ستاره دنباله‌دار ‌هالی ثبت شده است.

رصد آسمان و تنظیم گزارش‌های رصدی تا نیمه دوران اشکانی ادامه یافت و بازپسین یادداشت نجومی ‌همانا آخرین متن نوشته شده به خط میخی در جهان است. پس از آن دستاوردهای این دانش از طریق ایرانیان دوره ساسانی، بطلمیوسیان مصر، یونانیان و رومیان به دوران اسلامی‌ و سپس به جهان معاصر راه یافت که بخش مهمی ‌از این میراث را می‌توان نجوم بابلی(ایرانی) به شمار آورد. دانش امروزین ما از نجوم باستان مشرق‌زمین ریشه گرفته و ما امروزه جایگاه کنونی خود در جهان معاصر را مدیون فرهنگ و تمدن‌های کهن و منجمان و ستاره‌شناسان گمنام باستانی هستیم که سراسر زندگی خود را در این راه صرف کردند.

دکتر شاهرخ رزمجو
 باستان‌شناس و مدرس دانشگاه تهران

رویدادهای آسمان درسال جهانی نجوم

اگر در روستا یا حومه شهر باشید، یعنی در جایی که نورهای زمینی آسمان را روشن نکرده‌اند و هنوز می‌توان ستاره‌ها را دید، آسمان پرستاره شب به خودی خود پر از جاذبه و زیبایی است. دیدن آن همه ستاره که مانند سنگ‌های ریز رنگی روی مخمل سیاه شب ریخته شده‌اند، هر کسی را به هیجان می‌آورد. اما زمان‌هایی که رخدادهای خاصی در آسمان اتفاق می‌افتد، مانند مقارنه دو سیاره، زیبایی آسمان خاص می‌شود. ما هم می‌خواهیم در سال جهانی نجوم با رصد آسمان و دیدن چنین پدیده‌های زیبایی این سال را جشن بگیریم.

پیام معاون علمی رییس جمهور در آغاز سال جهانی نجوم

 

علم نجوم که برای پاسخ به سؤالات بی‌شمار انسان درباره جهان اطراف خود به وجود آمد، به دلیل نیاز به ابزار‌های بسیار پیشرفته، پیشران و موتور محرک ایجاد فناوری‌های نو شد و دانش‌های دیگر را برای پاسخ به نیاز‌های خود توسعه بخشید. علم نجوم منشأ نیاز به ساخت برخی از پیشرفته‌ترین ابزارهای علمی مانند تلسکوپ‌های عظیم اپتیکی، رادیویی و خورشیدی، ماهواره‌ها و تجهیزات کنترل از راه دور برای آزمون سطح سیارات دور بوده است.

سال آینده، سال جهانی نجوم نام گرفته است تا فعالیت دانشمندان این رشته از علم ارج نهاده شود و بر تاثیر این علم در جامعه و نقش فرهنگ ساز آن بر آموزش و مشارکت عمومی بویژه جوانان تأکید گردد.400 سال از اولین رصد با یک دوربین نجومی توسط گالیله می‌گذرد و هم اکنون بیش از 130 کشور جهان در فعالیت‌های متنوع و گسترده سال جهانی نجوم فعالند. تأکید فراوان در این سال بر علم نجوم به عنوان یک فعالیت علمی جهانی در جهت صلح جهانی خواهد بود و دانشمندان و علاقه‌مندان به نجوم در این سال بزرگ‌ترین شبکه بین‌المللی نجومی را تشکیل داده تا همچون یک خانواده علمی جهانی با یکدیگر همکاری کرده و از این طریق به بنیادی‌ترین سوال‌هایی که نوع بشر تاکنون پرسیده است، پاسخ گویند.

کشور عزیز ما ایران نیز همگام با جامعه جهانی در این فعالیت عظیم مشارکت دارد. تفکر و تعمق در خلقت اجرام آسمانی مورد تاکید قرآن کریم قرار دارد و علم نجوم در ایران همواره مطلوب و شریف شمرده شده و تاریخ علم بر فعالیت گسترده منجمان ایرانی و اسلامی در دوره طلایی تمدن اسلامی شهادت می‌دهد. 750 سال از تأسیس رصد‌خانه مراغه به همت خواجه نصیرالدین طوسی می‌گذرد و در این فاصله علم نجوم به یکی از فعال‌ترین و گسترده‌ترین زمینه‌های علوم طبیعی تبدیل شده است. گرچه ایران به دلایل تاریخی پس از عبدالرحمن صوفی و رصدخانه‌اش در شیراز و خواجه نصیرالدین طوسی و رصد‌خانه‌اش در مراغه از پیشگامی تحولات نجومی به دور بوده، ولی به یمن انقلاب اسلامی پس از حدود 8 قرن تلاش روز افزون دانشمندان ایرانی و گروه‌های غیر دولتی و موفقیت‌های افتخارآفرین نخبگان جوان کشور در سطح دنیا، پیوستن ایران به کشور‌های پیشگام در این عرصه را نوید می‌دهد.طرح رصدخانه ملی ایران به عنوان یک طرح کلان علمی در دست اجراست و ان‌شاءالله در سال جهانی نجوم عملیات ساختمانی آن در مناسب‌ترین مکان نجومی ایران شروع خواهد شد.برنامه پیش روی کشور ما نیز مانند آنچه در جهان رخ داده منحصر به رصد اجرام آسمانی و پدیده‌های نجومی نخواهد بود. پیشرفت علم نجوم در ایران مستلزم دستیابی به دانش و فناوری‌های نو بوده و در 20 سال گذشته رشد بی‌نظیر در سطح همگانی داشته است و بر اساس اطلاعات موجود فعال‌ترین گروه‌های نجوم عمومی را در منطقه دارد. از این رو، باید در عرصه‌های علمی حساس نیز به توسعه لازم دست پیدا کند.

با اجرای طرح رصد‌خانه ملی ایران  که مراحل آغازین خود را می‌گذراند  کشور ما صاحب یکی از قوی‌ترین تلسکوپ‌های مورد استفاده در این امر خواهد شد و در کنار آن با تکیه بر متخصصان علوم مختلف زمینه تولید دانش و فناوری را توسعه خواهد بخشید. علم نجوم ایران نیز‌ پس از قرن‌ها رکود، بار دیگر می‌رود تا در سال 1404 که سال هدف در برنامه مبارک چشم‌انداز جمهوری اسلامی ایران است علاوه بر تبدیل شدن به یکی از رشته‌های علمی فعال در ایران و منطقه، منشأ نیاز به توسعه فناوری در سایر زمینه‌های علوم و فناوری‌های نو شود.

پیشاپیش مناسبت بزرگ و یادمان مبارکی که پیش رویمان است را به منجمان و دانش‌پژوهان ارجمند این رشته تهنیت عرض نموده و سال مسمی به آن را گرامی می‌داریم.

پیام معاون علمی ریاست جمهوری

علم نجوم منشأ نیاز به ساخت برخی از پیشرفته‌ترین ابزارهای علمی مانند تلسکوپ‌های عظیم اپتیکی، رادیویی و خورشیدی، ماهواره‌ها و تجهیزات کنترل از راه دور برای آزمون سطح سیارات دور بوده است.

سال آینده، سال جهانی نجوم نام گرفته است تا فعالیت دانشمندان این رشته از علم ارج نهاده شود و بر تاثیر این علم در جامعه و نقش فرهنگ ساز آن بر آموزش و مشارکت عمومی بویژه جوانان تأکید گردد.400 سال از اولین رصد با یک دوربین نجومی توسط گالیله می‌گذرد و هم اکنون بیش از 130 کشور جهان در فعالیت‌های متنوع و گسترده سال جهانی نجوم فعالند.

تأکید فراوان در این سال بر علم نجوم به عنوان یک فعالیت علمی جهانی در جهت صلح جهانی خواهد بود و دانشمندان و علاقه‌مندان به نجوم در این سال بزرگ‌ترین شبکه بین‌المللی نجومی را تشکیل داده تا همچون یک خانواده علمی جهانی با یکدیگر همکاری کرده و از این طریق به بنیادی‌ترین سوال‌هایی که نوع بشر تاکنون پرسیده است، پاسخ گویند.

کشور عزیز ما ایران نیز همگام با جامعه جهانی در این فعالیت عظیم مشارکت دارد. تفکر و تعمق در خلقت اجرام آسمانی مورد تاکید قرآن کریم قرار دارد و علم نجوم در ایران همواره مطلوب و شریف شمرده شده و تاریخ علم بر فعالیت گسترده منجمان ایرانی و اسلامی در دوره طلایی تمدن اسلامی شهادت می‌دهد.

750 سال از تأسیس رصد‌خانه مراغه به همت خواجه نصیرالدین طوسی می‌گذرد و در این فاصله علم نجوم به یکی از فعال‌ترین و گسترده‌ترین زمینه‌های علوم طبیعی تبدیل شده است. گرچه ایران به دلایل تاریخی پس از عبدالرحمن صوفی و رصدخانه‌اش در شیراز و خواجه نصیرالدین طوسی و رصد‌خانه‌اش در مراغه از پیشگامی تحولات نجومی به دور بوده، ولی به یمن انقلاب اسلامی پس از حدود 8 قرن تلاش روز افزون دانشمندان ایرانی و گروه‌های غیر دولتی و موفقیت‌های افتخارآفرین نخبگان جوان کشور در سطح دنیا، پیوستن ایران به کشور‌های پیشگام در این عرصه را نوید می‌دهد.

طرح رصدخانه ملی ایران به عنوان یک طرح کلان علمی در دست اجراست و ان‌شاءالله در سال جهانی نجوم عملیات ساختمانی آن در مناسب‌ترین مکان نجومی ایران شروع خواهد شد.برنامه پیش روی کشور ما نیز مانند آنچه در جهان رخ داده منحصر به رصد اجرام آسمانی و پدیده‌های نجومی نخواهد بود.

پیشرفت علم نجوم در ایران مستلزم دستیابی به دانش و فناوری‌های نو بوده و در 20 سال گذشته رشد بی‌نظیر در سطح همگانی داشته است و بر اساس اطلاعات موجود فعال‌ترین گروه‌های نجوم عمومی را در منطقه دارد. از این رو، باید در عرصه‌های علمی حساس نیز به توسعه لازم دست پیدا کند.

با اجرای طرح رصد‌خانه ملی ایران  که مراحل آغازین خود را می‌گذراند  کشور ما صاحب یکی از قوی‌ترین تلسکوپ‌ های مورد استفاده در این امر خواهد شد و در کنار آن با تکیه بر متخصصان علوم مختلف زمینه تولید دانش و فناوری را توسعه خواهد بخشید.

علم نجوم ایران نیز‌ پس از قرن‌ها رکود، بار دیگر می‌رود تا در سال 1404 که سال هدف در برنامه مبارک چشم‌انداز جمهوری اسلامی ایران است علاوه بر تبدیل شدن به یکی از رشته‌های علمی فعال در ایران و منطقه، منشأ نیاز به توسعه فناوری در سایر زمینه‌های علوم و فناوری‌های نو شود.

پیشاپیش مناسبت بزرگ و یادمان مبارکی که پیش رویمان است را به منجمان و دانش‌پژوهان ارجمند این رشته تهنیت عرض نموده و سال مسمی به آن را گرامی می‌داریم.

صادق واعظ ‌‌زاده
معاون علمی و فناوری ریاست جمهوری اسلامی ایران