راه‌هایی پیش‌روی علاقه‌مندان نجوم

برای بسیاری از ما پیش آمده است که از خود بپرسیم چگونه می‌توان وارد دنیای نجوم شد و به عنوان منجمی آماتور یا حرفه‌ای به کار خود ادامه داد. در ایران راه‌های بسیاری پیش روی علاقه‌مندان قرار دارد که اگرچه در دو دسته نجوم آماتوری و حرفه‌ای قرار می‌گیرند، اما به برخی از آنها توجه ویژه‌ای شده است. در این مقاله راه‌های پیش روی علاقه‌مندان نجوم را مرور می‌کنیم.

چگونه منجم آماتور شوم؟

منجم آماتور، منجمی است که فقط بر حسب علاقه دلبسته نجوم شده و با استفاده از منابع مختلف بر اطلاعات نجومی خود افزوده است، اما الزاما تحصیلات نجومی دانشگاهی ندارد. آماتور در نجوم آماتوری به معنی تازه کار نیست، بلکه به معنای فردی است که علاقه شخصی سبب تحصیل فعالیت وی می‌شود. تحصیل در نجوم آماتوری می‌تواند به صورت خودآموز با استفاده از کتاب‌ها و منابع مختلف باشد، می‌تواند با استفاده از کلاس‌های نجومی رصدخانه‌ها، آسمان‌نماها، مدارس، مراکز علوم و موسسات مختلف باشد، می‌تواند با شرکت در برنامه‌های همگانی نجومی یا با استفاده از برنامه‌های تلویزیونی آغاز شود؛ راه‌های دیگری نیز برای تحصیل نجوم آماتوری هست که کمتر محبوب است.

منجمان آماتور، بیشتر از راه نجوم آماتوری امرار معاش نمی‌کنند و اغلب آنها شغلی دیگر دارند. در ایران اغلب منجمان آماتور سنی نزدیک به 20 سال دارند، اما در کشورهای توسعه‌یافته سن میانگین نزدیک به 50 سال است. دلیل عمده آن هم عدم تامین درآمد منجمان آماتور با این حرفه است و به همین سبب در ایران در سن دانش‌آموزی و دانشجویی و در کشورهای توسعه‌یافته پس از بازنشستگی، نجوم آماتوری مورد علاقه قرار می‌گیرد.

منجم آماتور، مدام در حال آموختن است؛ این آموختن می‌تواند فقط به صورت تخصصی روی یکی از شاخه‌های نجوم آماتوری باشد یا به بهتر شدن مهارت‌های رصدی و همچنین دانسته‌های علمی منجم آماتور از کیهان بینجامد. نجوم آماتوری به سبب ایجاد شناختی شفاف نسبت به کیهان و آسمان، بسیار بر نوع نگرش افراد بر محیط اطرافشان تاثیر می‌گذارد. فراموش نکنیم هنوز هم در دنیای علم کارهایی مثل ثبت متغیرها و ثبت بارش‌های شهابی هست که بیشتر از عهده منجمان آماتور برآید. همچنین منجمان آماتور خبره، نقش عمده‌ای در کشف نواخترها، ابرنواخترها، سیارک‌ها و دنباله‌دارها ایفا می‌کنند. در سال‌های اخیر با افزایش دامنه شبکه‌های اطلاعاتی و اینترنت، رصدخانه‌های مجازی و دستیابی به داده‌های علمی، امکان فعالیت تخصصی و علم محور منجمان آماتور فراهم آمده است و آنها می‌توانند با استفاده از روش‌های علمی در کنار منجمان حرفه‌ای به کمک برای یافتن پاسخ‌های جدید به مسائل علمی برآیند.

چگونه عکاس نجومی شوم؟

عکاسی نجومی از شاخه‌های نجوم آماتوری به حساب می‌آید، اما در مرز میان علم و هنر قرار گرفته است و هم می‌تواند در تولید داده‌های علمی موثر باشد و هم در خلق مناظر بدیع از شکوه آسمان شب.

عکاس نجومی، عکاسی است که هم فنون عکاسی را خوب می‌داند و هم دانسته‌های رصدی خوبی دارد. وی با ترکیب تجربیات عکاسی و رصدی خود و با استفاده از لوازم عکاسی نجومی مناسب دست به خلق تصاویری می‌زند که تحسین بسیاری در پی دارد.

عکاسان نجومی، از دوربین‌هایSLR  یاDSLR  برای عکاسی از آسمان استفاده می‌کنند. این دوربین‌ها نمایی یکسان میان چشمی و لنز دارند که هنگام عکاسی، آینه انعکاس‌دهنده نمای لنز به داخل چشمی، به کناری می‌رود تا تصویر مناسب و با وضوح بالا روی صفحه عکاسی نقش بندد. در عکاسی نجومی، معمولا دو سبک عکاسی منظره و عکاسی اعماق آسمان وجود دارد. در عکاسی نجومی منظره، داشتن سه پایه و دکلانشور از ضروریات است، اما در عکاسی اعماق آسمان داشتن تلسکوپی با توان تفکیک مناسب و با ابیراهی بسیار کم و همچنین پایه‌ای استوار و الکترونیکی برای تعقیب آسمان در مدتی نه چندان کم، برای گرفتن عکسی دلفریب، الزامی است. عکاسان اعماق آسمان خبره معمولا از ابزاری به نام سی‌سی‌دی نجومی برای عکاسی از اعماق آسمان استفاده می‌کنند. سی‌سی‌دی نجومی با این که همنام تراشه سی‌سی‌دی دوربین‌های دیجیتال است، ولی علاوه بر داشتن تراشه سی‌سی‌دی امکاناتی دارد که با اتصال به تلسکوپ، عکاسی نجومی را بسیار آسان می‌کند. اغلب عکاسان نجومی خبره در سراسر دنیا به صورت تجربی، عکاسی آسمان را یاد گرفته‌اند. در این حال کلاس‌های آموزش عکاسی نجومی در میان منجمان آماتور محبوبیت بالایی دارد. کتاب‌ها و وب‌سایت‌های بسیاری در سراسر جهان درباره عکاسی نجومی وجود دارد.

چگونه منجم حرفه‌ای شوم؟

منجم حرفه‌ای، منجمی است که برای شناخت کیهان و سیر و تحول ستارگان، تحصیلات دانشگاهی دارد. منجم حرفه‌ای ایرانی برای تحصیل در زمینه نجوم در دبیرستان رشته ریاضی ‌ فیزیک، در دوره کارشناسی رشته فیزیک (هر گرایشی) و در کارشناسی ارشد یکی از شاخه‌های فیزیک، اخترفیزیک و کیهان‌شناسی را انتخاب می‌کند و در دوره دکتری و بعضا فوق‌دکتری در یکی از گرایش‌های اخترفیزیک یا کیهان‌شناسی فارغ‌التحصیل می‌شود. منجمان حرفه‌ای در راه درک کیهان، راهی را در تحصیل پیش می‌گیرند که احتمالا به درآمد بالایی ختم نمی‌شود و عموما این افراد به سبب همین فداکاری‌ها و رسیدن به اشتیاق خود در درک جهان پیرامون، دارای بینشی شگرف هستند.

منجمان حرفه‌ای یکی از دو گرایش اخترفیزیک یا کیهان‌شناسی را انتخاب می‌کنند. کیهان‌شناسی رشته محبوب آن دسته از منجمان حرفه‌ای است که به شناخت چگونگی ساز و کار اجرام سماوی علاقه‌مندند؛ کیهان‌شناسان می‌کوشند به سوالاتی از قبیل این که پس از مهبانگ، انفجار بزرگ، چه رخ داده است و چگونه جهان در حال انبساط است، پاسخ دهند.

از طرفی دیگر اخترفیزیک، گرایش محبوب آن دسته از منجمان حرفه‌ای است که به شناخت سیر و تحول ستاره‌ها و منظومه‌های آنها و همچنین بررسی آنها علاقه‌مندند. اختر فیزیکدانان به سوالاتی همچون چگونگی تولد و مرگ ستاره‌ها، چگونگی تولد سیاهچاله‌ها و همچنین سیر و تحول منظومه شمسی پاسخ می‌دهند.

هم کیهان‌شناسان و هم اختر فیزیکدانان از لحاظ کاری به 2 دسته تقسیم می‌شوند؛ یک دسته آنهایی که رصدهای رصدخانه‌های حرفه‌ای جهان را مبنای کار خود قرار می‌دهند و سعی در آزمودن نظریه‌ها با استفاده از داده‌های این رصدخانه‌ها دارند و دسته‌ای دیگر که می‌کوشند تا گامی در راه تکمیل پیشرفته‌ترین نظریات علمی زمان خود بردارند.

کیهان‌شناسان و اختر فیزیکدانان، پس از اتمام تحصیلات، در مقام هیات علمی در رصدخانه‌های حرفه ای، پژوهشکده‌های فیزیکی و نجومی و دانشگاه‌ها مشغول به فعالیت می‌شوند. امروزه در ایران بسیاری از دانشگاه‌ها در رشته‌های مختلف به تدریس نجوم می‌پردازند و رصدخانه ملی ایران افقی امید بخش پیش روی ایرانیان گشوده است.

آیا راهی دیگر برای منجم شدن هست؟

در زمینه نجوم آماتوری، حرفه‌های روزنامه‌نگاری نجومی، تصویرسازی نجومی، برنامه‌سازی علمی و تدریس نجوم آماتوری نیز در ایران وجود دارد؛ اما به سبب الزام داشتن تخصص ویژه و دانسته‌های نجوم آماتوری، افراد انگشت شماری در این زمینه‌ها گام برمی‌دارند. در زمینه نجوم حرفه‌ای، یکی از گرایش‌های زمین‌شناسی به نام سیاره‌شناسی، رشته‌ای نجومی به حساب می‌آید که در هیچ یک از دانشگاه‌های ایران ارائه نمی‌شود. همچنین رشته نجوم به صورت دوره‌ای جدا از فیزیک در برخی از کشورها به دانشگاه‌ها راه پیدا کرده که این رشته نیز هنوز جایی در دانشگاه‌های ایران پیدا نکرده است. همچنین مهندسان هوافضا با تحصیل در رشته مهندسی هوا فضا می‌توانند سامانه‌های فضایی همچون موشک‌ها، فضاپیماها و ماهواره‌ها را بسازند که با تاسیس پژوهشگاه هوافضا و سازمان فضایی ایران، این حرفه در ایران بسیار کاربرد دارد. اما با وجود این نمی‌توان مهندسی هوافضا را یکی از گرایش‌های نجوم خواند.

رویای فضانوردی تاکنون فقط برای یک ایرانی، خانم انوشه انصاری، به واقعیت پیوسته است. شاید با نگاهی واقع‌بینانه می‌توان گفت تا زمانی که ایران به فناوری و توانایی ساخت فضاپیمای سرنشین‌دار دست پیدا کند، گردشگری فضایی تنها راه تحقق این رویاست.