میلیون ها سال است که شب هنگام آسمان را ستارگان چشمک زن و حیرت انگیز می پوشاند و کره زمین بسان فرفرهای چرخان خورشید را دور می زند و بشر هزاران سال است که به رصد آسمان پرداخته و همچنان در تکاپوی جست و جوی عمیق تر آسمان است زیر آسمان ایران نگاهی است به آنچه که در دنیای هیجان انگیز نجوم در حال وقوع است و پنجره ای هرچند دریچه وار به سوی شگفتی های کیهان.
یک گروه بین‌المللی از ستاره‌شناسان باور قدیمی در مورد چگونگی شکل‌گیری ستارگان را رد کرده‌اند.
از دهه‌ی 1950 ستاره‌شناسان معتقد بودند که گروه‌های ستارگان تازه متولد شده از قوانین یکسانی برای تشکیل استفاده می‌کنند به این صورت که نسبت ستارگان پرجرم به کم‌جرم تقریبا در تمام کهکشان‌ها یکسان است. برای مثال٬ به ازای هر ستارهای که 20 مرتبه یا بیشتر بزرگ‌تر از خورشید است٬ 500 ستارۀ برابر یا کوچکتر از جرم خورشید وجود خواهد داشت.
«دکتر گرهارد مورر»(Dr.Gerhardt Meurer)٬ سرپرست تیم تحقیق از دانشگاه جان هاپکینز٬ می گوید: "این ایده‌ا‌ی بسیار مفید بود ولی متاسفانه درست به نظر نمی‌رسد".
توزیع جرمی ستارگان تازه متولد شده "تابع جرم اولیه"(initial mass function) یا IMF نام دارد. در‌حالی‌که بخش اعظم نوری که از کهکشان‌ها می‌بینیم از پرجرم‌ترین ستاره‌ها ناشی می‌شود٬ جرم کلی در ستاره‌ها از ستارگان سبک‌تر که دیده نمی‌شوند نشأت می‌گیرد و در نتیجه IMFدر تعیین جرم دقیق کهکشان‌ها نقش دارد. با اندازه‌گیری نور تعداد انبوهی از ستارگان و انجام اصلاحاتی در سن ستارگان٬ ستاره‌شناسان اکنون می‌توانند از IMF برای محاسبه‌ی جرم کلی آن توده‌ی ستارهای استفاده کنند.
نتایج کهکشان‌های مختلف تنها در صورتی می‌تواند با هم مقایسه شوند که در همه جا IMFیکی باشد. ولی گروه دکتر مورر نشان داده است که نسبت جرم زیاد به جرم کم در ستارگان تازه متولد شده، در کهکشان‌های مختلف٬ متفاوت است. برای نمونه کهکشان‌های کوتوله‌ی کوچک بیشتر از آنچه انتظار می‌رود ستارگان کم جرم را تشکیل می‌دهند.
گروه دکتر مورر برای رسیدن به یافته‌هایشان کاوش و بررسی رادیویی انجام دادند٬ زیرا کهکشان‌ها حاوی مقدار قابل ملاحظه‌ای گاز هیدروژن خنثی هستند که ماده‌ی اولیه برای تشکیل ستاره است و این هیدروژن خنثی امواج رادیویی ساطع می‌کند.
این گروه با استفاده از ماهواره‌ی NASA's GALEX و تلسکوپ اپتیکی 1.5 متری CTIO در شیلی، دو دسته تابش فرابنفش و H-alpha را ،که به شکل گیری ستارگان مربوط می شوند، اندازه‌گیری نمود.
انتخاب کهکشان‌ها بر اساس هیدروژن خنثی موجود در آنها نمونه‌ای از کهکشان‌ها با شکل‌ها و اندازه‌ها‌ی متفاوت را٬ بدون توجه به تاریخچه‌ی تشکیل ستاره‌هایشان٬ در اختیار گذاشت.
گسیل‌های H-alpha وجود ستارههای عظیم از ردۀ طیفی O را نشان داد که با جرمی در حدود 20 برابر جرم خورشید متولد شده‌اند.
گسیل‌های فرابنفشUV ، ستارههای O و ستارههای کمی کوچکتر از ردۀ طیفی B را مشخص کردند که در مجموع جرمشان سه برابر جرم خورشید بود.
گروه مورر دریافت که نسبت گسیل H-alpha به گسیل UVاز کهکشانی به کهکشان دیگر متفاوت است که به اختلاف در مقدار IMF آنها نیز دلالت می‌کند.
دکتر مورر گفت: "این کار پیچیده‌ای است و لزوما باید عوامل دیگری را که بر نسبت گسیل H-alpha به UV تاثیر می‌گذارند نیز در نظر بگیریم٬ مانند این نکته که ستارههای نوع B مدت زمان طولانی‌تری در مقایسه با ستارههای نوع O زندگی می‌کنند".
گروه دکتر مورر مسئله‌ی حساسیت IMF به شرایط فیزیکی منطقه‌ی شکل‌گیری ستاره به ویژه فشار گازی را مطرح می‌کند. برای مثال ستارههای عظیم بیشتر در محیط‌های پرفشار مانند خوشه‌های ستارهای تشکیل می‌شوند.
نتایج گروه امکان درک بهتری از دیگر پدیده‌‌هایی را که به تازگی مشاهده شده و به صورت معمایی برای ستاره‌شناسان هستند فراهم می‌کند، مانند تغییرات نسبت H-alpha به نور فرابنفش به صورت تابعی از شعاع کهکشان که در بعضی از کهکشان‌ها مشاهده شده است. این مطلب هم‌اکنون قابل درک است٬ زیرا با پایین آمدن فشار به همراه شعاع٬ ترکیب ستاره ای نیز تغییر می‌کند همانند اینکه فشار با ارتفاع از روی زمین تغییر می‌کند.
«دانشمند یک روزه کاسینی»، رقابتی است که دانش‌آموزان 10 تا 18 سال با مقالات 500 کلمه‌ای خود درباره زحل و قمرهایش به رقابت با یکدیگر می‌پردازند. پس از گزینش بهترین مقالات از مجموع مقالات رسیده در سراسر جهان، فضاپیمای کاسینی در روز یکشنبه 19 مهر 1388 (9 اکتبر 2009) به عکاسی از سوژه‌های مورد بحث خواهد پرداخت. این رقابت را مرکز پیشران موشک ناسا (جی پی ال) ترتیب داده است و ناسا قصد دارد با برگزاری این رقابت، دانش‌آموزان را با بخشی از وظایف دانشمندانی که با مقالات و استدلالهای علمی خود سبب می شوند، فضاپیماهایی همچون کاسینی به سوی خاصی از جهان پیرامون ما بنگرد، آشنا کند.
احتمالاً در منظومه اتا- حمال همدمی در مداری بیضوی هر از گاهی به ستاره اصلی نزدیک می شود و برخورد بادهای دو ستاره بر خصوصیت کل مجموعه اثر می گذارد.
به نظر می رسد که اوضاع و احوال ستاره جنوبی، اتا- حمال (کارینا)، یکی از شگفت انگیزترین ستاره های کهکشان ما در حال تغییر و تحول است. این ابرغول آبی جرمی معادل 100 برابر جرم خورشید دارد (مرز پرجرم ترین ستاره های موجود در عالم) و نیروی خروجی آن در مدت 6 ثانیه برابر نیروی خروجی خورشید در مدت یک سال است! در دهه 1840 میلادی این ستاره با پرتاب انفجاری ماده ای به جرم 5 تا 15 برابر جرم خورشید ناگهان چنان درخشان شد که مدتی دومین ستاره پر نور آسمان شب پس از شباهنگ بود. اما درخشندگی بسیار و فوران های عظیم ماده فقط بخشی از داستان بود.
تغییرات اخیر در سحابی صورتی رنگ اطراف این ستاره، مدرک معتبری است بر اینکه این ستاره، بسیار بیشتر از آنچه تصور می شد شگفت انگیز است. این ستاره یک ستاره پر جرم نیست؛ بلکه دو ستاره است. بسیاری از اخترشناسان از سال 1375 بر این باور بودند که اتا- حمال یک ستاره دوتایی است. آنها دریافتند که هر 5.5 سال یکبار تغییرات محسوس و کوتاهی در طیف این ستاره نمایان می شود.
احتمالاً همدمی در مداری بیضوی هر از گاهی به ستاره اصلی نزدیک می شود و برخورد بادهای دو ستاره بر خصوصیت کل مجموعه اثر می گذارد. این باور دانشمندان در اواخر سال 1377 که تغییرات پیش بینی شده رخ دادند، قوت گرفت. تغییرات اخیر اتا- حمال اوایل تابستان 1382 دوباره طبق پیش بینی ها رخ دادند. در آن زمان رصدهای تلسکوپ فضائی هابل با دوربین پیرفته نقشه برداری در نور فرابنفش، سایه ای ضعیف و اثراتی بر درخشندگی ستاره را آشکار کرد که نشان از عبور ستاره همدم از مقابل ستاره اصلی داشت.
احتمالاً نور فرابنفش ستاره همدم، گازهای سحابی اطراف ستاره را گرم و یونیزه می کند و نواری از نور فرابنفش به طول چند ثانیه قوس شکل می دهد. رصدها تقریباً دانشمندان را مطمئن می کرد که اتا- حمال یک ستاره دوتایی است. جرم ستاره اصلی حدود 100 تا 150 برابر خورشید و جرم همدم حدود 30 تا 60 برابر خورشید است. همدم در مداری بسیار کشیده که تقریباً موازی خط دید ماست به دور ستاره اصلی می گردد.
گویا بر گرد ارباب حلقه‌ها دیگر حلقه‌ای نمی‌یابیم، بعد از گذر زحل از اعتدال بهاری اکنون ما زحل را عجیب‌تر از قبل در آسمان خواهیم یافت. مانند سیارات دیگر و بی حلقه!
تغییر رنگ حلقه‌های زحل در اواخر خرداد ماه
انحراف مداری زحل با دایرة‌البروج 27 درجه است و با توجه به چرخش تقریباً 30 ساله‌ی زحل به گرد خورشید، انتظار می‌رود تا حلقه‌های زحل به شرایطی برسند که بر روی یک خط قرار گیرند. این سنگ‌ها و غبارهای متعددی که حلقهی زحل را تشکیل داده‌اند احتمالاً از واپاشی یا برخورد چند قمر بر گرد زحل تشکیل شده‌اند و چندین قمر این سیاره که در اصطلاح به چوپان موسوم هستند باعث می‌شوند تا این حلقه بر گرد سیاره باقی بماند.
چرخه‌ی 30 ساله‌ی حلقه‌های زحل از 1995 تا 2024
در ساعت 19:37 هنگام غروب جمعه 13 شهریور حلقه‌های زحل از دید ناظرین زمین همخط خواهند شد. در این شب شاید بتوان با عکاسی حلقهی بسیار باریک و تاریکی را مانند یک خط بر روی زحل یافت. البته رصدگرانی که از مدتها پیش در حال رصد زحل بوده باشند، شاهد بودند که از ماه تیر و مرداد به تدریج به خاطر رسیدن زحل به اعتدال بهاری (20 مرداد) دیگر امکان رصد حلقه‌ها فراهم نبوده است. زیرا در زمان اعتدال بر روی سیاره‌ی زحل، حلقه‌های رو به خورشید سایه‌ای جالب را در پشت خویش ایجاد کرده‌اند. و باعث شده‌اند که حلقه‌های دورتر زحل به طور عادی تیره‌تر از قبل به نظر آید. اکنون این روند مدتی است ادامه داشته تا از دید ناظرین زمین نیز این حلقه‌ها بر روی یک خط قرار بگیرد. لذا انتظار می‌رود تا مدتی دیگر حلقه‌ها بار دیگر بر روی این سیاره نمایان شوند.
آخرین هم‌خطی حلقه‌های زحل در اعتدال پاییزی در سال 1995
ولی طی یکسال گذشته به دلیل بروز این پدیده، بهترین فرصت برای رصد و اختفای قمرهای زحل فراهم شده است. قمر مشهور و اسرار‌آمیز تیتان یکی از آنهاست که می‌توانیم اختفا و یا عبور آن از زحل را به نظاره بنشینیم. البته به دلیل نزدیک‌شدن زحل به مقارنه با زمین، رصد این سیاره این شب‌ها به سختی در افق غربی امکان‌پذیر است، ولی طی 2 ماه آینده این سیاره فاصله‌ی‌مناسبی را در آسمان صبحگاهی از خورشید خواهد یافت.
گذر سایه قمر تتیس از روی حلقه‌های تاریک زحل
آسمان صبحگاهی و رصد سیاره‌ی زحل و حلقه‌های تازه‌پدیدار شده‌ی آن از یک سو و رصد زیبایی‌های دیگر این سیاره از جمله افتادن سایه قمرها بر روی حلقه‌ها که توسط فضاپیمای کاسینی تهیه می‌شود و همچنین رصد گرفتگی تعدای از قمرهای معروف از جمله تیتان و عبور سایه‌ی آن از سطح این سیاره یکی از زیباترین و نادرترین وقایع نجومی است که در زمان هم‌خطی حلقه‌های زحل رخ می‌دهد. این پدیده تا 5 بهمن تکرار می‌شود و کشور ایران بهترین زمان را برای رصد این پدیده در اختیار خواهد داشت.
گذر سایه تیتان از روی زحل که فقط در اعتدالین رخ می‌دهد
البته اختفا و گذر تیتان در یک چرخه‌ی دیگر از فروردین تا تیر سال آینده تکرار خواهد شد و سپس تا 15 سال دیگر شاهد بروز این رویداد‌های جالب نخواهیم بود. با این حال رصد گرفتگی و گذر سایه تیتان به مراتب از اختفا و گذر آن زیباتر است و امیدوارم که وضعیت مساعد جوی امکان رصد زیبای این پدیده‌ها را فراهم کند. در جدول زیر محاسبات مروبط به این رویداد‌ها محاسبه شده است. توجه داشته باشید که هر جه به بهمن‌ماه نزدیک می‌شویم زحل زودتر طلوع خواهد کرد و زمان بیشتری را بری رصد این پدیده‌ها در اختیار خواهید داشت.
- چهارده سال پس از کشف اولین سیاره فراخورشیدی و با کشف 360 سیاره بزرگ و اغلب مشتری مانند، بشر در آستانه یافتن سیاراتی هم‌اندازه زمین قرار گرفته است.
علیرضا نورایی: در سال 1995 / 1374، هنگامی که میشل میر از دانشگاه ژنو اولین سیاره فراخورشیدی (سیاره‌ای که دور ستارهای غیر از خورشید می‌گردد) را یافت، مسیری را بنیان گذاشت که آهنگ خود را همچنان حفظ کرده است. از آن روز تاکنون، حدود 360 سیاره کشف شده است که البته هیچ کدام با زمین یکسان نیستند.
آخرین این سیارات گلیسی 581سی بود که توسط همکار دکتر میر، استفان یودری در سال 2007 / 1386 کشف شد. این سیاره از سنگ تشکیل شده و در فاصله‌ای از ستاره مادر در حال گردش است که منطقا وجود آب به صورت مایع در آن قابل انتظار است. از آنجا که ستاره مادر در قیاس با خورشید بسیار کوچکتر و کم فروغ‌تر ست، مدار گردش سیاره هم بسیار کوچکتر از مسیری است که زمین به دور خورشید می‌پیماید. اما گلیسی 581سی طوری در مدارش تثبیت شده که نیمی از آن دائما بهره‌مند از نور ستاره است و در عوض روی دیگر همیشه به شب دچار است، که این موضوع نمی‌تواند نشانه خوبی برای حیات باشد.
طبق آنچه در هفته گذشته در اتحادیه بین‌المللی نجوم به ستاره‌شناسان اعلام شد، دو ماموریت جدید در جریان است تا به فهرست سیاره‌های دارای شرایط مورد نظر بیافزایند، یکی از دو ماموریت را فرانسویان از دسامبر 2006 / آذر 1385 آغاز کرده‌اند و دیگری را آمریکایی‌ها از اسفندماه گذشته. دکتر میر در این دیدار گفت که ماموریت فرانسوی‌ها موسوم به کوروت، تاکنون 80 سیاره فراخورشیدی یافته است. روند کار این پروژه با اندازه‌گیری کاهش اندک شدت نور یک ستاره در هنگامی است که سیاره مورد نظر از مقابل آن عبور می‌کند؛ پدیده‌ای که در اصطلاح فنی به آن گذر می‌گویند. جزئیات گذر تمامی سیاره‌ها به جز 7 مورد منتشر نشده بود تا اینکه دکتر میر در این دیدار اشاره‌ای به آنها کرد.
سیاراتی که تاکنون توسط کوروت کشف شده‌اند، نوعا از جرمی 30 برابر بیشتر از زمین تشکیل شده‌اند و در ظاهر دارای سطی جامد و سنگی هستند. همچنین آنها با سرعت بیشتری به دور ستاره‌هایشان می‌گردند و مسیر گردش اغلب آنها در طول دو یا سه ماه طی می‌شود و کمتر پیش می‌آید که به یک سال بکشد. این مسئله برای آن دسته از کسانی که در آرزوی دیدن حیات در ورای کره خاکی هستند، خوشایند نیست. چنین سرعتی در گردش به این معنا است که سیاره مذبور در فاصله کمی نسبت به ستاره مادرش قرار گرفته و بنابراین در مدارش به سختی تثبیت شده است.
با این حال، اخبار دیگر کوروت خیلی هم بد نیست. حدود 80 درصد از سیاراتی که دکتر میر کشف کرده، دارای خواهر هستند. وجود این تعداد زیاد از همسایه‌ها اشاره به این دارد که سیستم‌های سیاره‌ای گرایش به پایداری دارند و پایداری برای تکامل حیات مناسب است. دکتر میر سیستمی را توصیف کرد که 5 سیاره سنگی را در خود جای داده است. آنها جرم‌هایی معادل 11، 14، 26، 27 و 76 برابر زمین دارند. او صحبت‌هایش را با این ادعا به پایان برد که: «من واقعا اطمینان دارم که ما، سیاره مشابه زمین داریم که طی دو سال آینده پیدا خواهد شد.»
او و گروهش شاید در آینده مورد تقدیر قرار گیرند. در نیمه مرداد، آژانس فضایی آمریکا، ناسا، اعلام کرد که تلسکوپ فضایی سیاره‌یاب این آژانس موسوم به کپلر هم به خوبی به انجام وظایفش مشغول است. همچنین مقاله‌ای که در نشریه ساینس توسط ویلیام بروکی از مرکز تحقیقات ناسا در موفت‌فیلد کالیفرنیا نوشته شده بود، وجود سیاره‌ای مشابه مشتری را که در سال 2007 / 1386کشف شده بود، تایید و جزئیات دقیق‌تری در رابطه با جرم و تناوب مداری سیاره ارائه کرد. به علاوه، ابزارهای تعبیه شده در کپلر نسبت به کوروت حساس‌تر است، بنابراین باید آسان‌تر از پروژه فرانسوی موفق به یافتن سیاره‌ای هم‌اندازه زمین شود.
با این وجود، جستجوهای فضایی از این دست تنها راه یافتن زمین‌هایی دیگر نیست. بخش دیگری از تلاش‌های دکتر میر معطوف به استفاده از طیف‌نگار هارپس است که در رصدخانه جنوبی اروپا در لاسیای شیلی واقع است. او و همکارانش طی دو سال گذشته برای 50 شب در هر سال، هارپس را سه مرتبه در هر شب و هر مرتبه 15 دقیقه به سمت 10 ستاره روشن وآرام مجاور نشانه می‌روند به این امید که نشانه‌ای از یک سیاره هم‌اندازه زمین در همین نزدیکی‌ها بیابند. این وسیله با تشخیص لغزش کوچکی که به هنگام عبور یک سیاره از آن داده می‌شود، کار می‌کند. این طیف‌نگار هم‌اینک 16 سیاره را یافته است.
در همین حال، دیوید بنت از دانشگاه نوتردام در ایندیانا به دنبال بهره‌گیری از روشی است به نام ریزهمگرایی گرانشی که از این طریق سیاره‌هایی که در روش‌های دیگر از قلم افتاده‌اند، مشخص شوند. او مدعی است که با استفاده از روش او نه تنها سیاره‌های کوچک سنگی که در فاصله‌ای زیاد از ستاره مادر در حال گردشند، تشخیص داده می‌شوند، که حتی سیاره‌هایی که از مدارشان خارج شده‌اند هم آشکار می‌شوند. ایده این ادعا مبتنی بر تمرکز روی ستاره و گزارش لحظه‌هایی است که نور آن به واسطه جاذبه سیاره‌ای که از مقابلش عبور می‌کند، منحرف می‌شود. چنین نشانه‌هایی هرچند سریع و نادر، ولی در عین حال قوی و عاری از اشتباهند. دیر یا زود، سیاره‌ای به اندازه زمین خود را به بشر نشان خواهد داد؛ ولی اینکه چقدر به زمین شبیه خواهد بود مستلزم روش‌های دیگری است که هنوز به کمال نرسیده‌اند.
جام جم آنلاین: سال جهانی نجوم با این امید این گونه نامگذاری شد که تعداد بیشتری از مردم فرصت و بهانه‌ای پیدا کنند تا به اطراف خود بنگرند. جهانی بزرگ‌تر را ببینند که در آن سیاره مادری ما تنها نقطه‌ای ناچیز در آن است و بار دیگر احساس هیجان‌انگیز اکتشافات علمی را درون خود بیابند و با قافله علم همراه شوند.
یکی از موثرترین راه‌هایی که این سال برای تحقق این هدف انتخاب کرد، فراهم آوردن فرصت‌هایی استثنایی برای در تماس قرار دادن مستقیم مردم با زیبایی‌های آسمان شب بود و به همین سبب پروژه‌های متعددی مانند آسمان در شب (TWAN)، آسمانی برای کشف، از زمین تا آسمان و 100 ساعت نجوم تاکنون برگزار شده‌اند. در پی این برنامه‌های متنوع بود که سازمان‌دهندگان سال جهانی نجوم باردیگر تصمیم گرفته‌اند تا فرصتی استثنایی را ارج نهند و در سالگرد رصدهای تاریخ ساز گالئیلو گالیله، از مردم دعوت کنند تا زیبایی‌های جهان و آنچه را که گالیله خود دیده بود بار دیگر ببینند و شب‌هایی را به یاد گالیله با رصد اجرام آسمانی گرامی دارند.
شب‌های گالیله را باید بخش دوم پروژه موفق و جهانی 100 ساعت نجومی دانست. این پروژه در فروردین ماه سال جاری برگزار شد و آنچنان با محبوبیت مواجه گشت که کمتر کسی گمان می‌کرد به چنین موفقیتی دست یابد. حتی طراحان برنامه هم گمان نمی کردند ده‌ها کشور و در هر کشور ده‌ها گروه به جمع برگزارکنندگان این برنامه بپردازند و در بخش‌های مختلف آن مشارکت کنند.
بخش‌هایی نظیر ارتباط مستقیم میان مردم و کارشناسان، دور دنیا با 80 تلسکوپ زمینی و فضایی، بازدید از مراکز علمی، رصد خانه‌ها و موزه‌های علم و از همه مهم‌تر مهیا شدن فرصت برای رصد عمومی مردم. در این بخش بود که شوق و ذوقی غریب به وجود آمد. کشور ما که همیشه در فعالیت‌های آماتوری نجوم نقشی برجسته در جهان به عهده داشته و به نامی آشنا در جهان نجوم آماتوری بدل شده است، در این پروژه به موفقیتی خیره‌کننده دست یافت. بیش از 100 برنامه مختلف در نقاط مختلف کشور سامان از سوی گروه‌های محلی سامان داده شده بود که همزمانی جالب توجه روز آغاز این برنامه و روز طبیعت (سیزده به در) در ایران باعث شد تا بسیاری از گروه‌ها از فرصت حضور مردم در پارک‌ها و فضاهای اطراف شهرها استفاده کنند و تلسکوپ‌های خود را به میان آنها برده و ایشان را دعوت به دیدار ماه و دیگر اجرام سماوی کنند.
بسیاری از مردم برای اولین بار در این روز توانستند نخستین تجربه رصدی خود را به دست آورند و شاید برخی از آنها در سال‌های بعد این علاقه خودرا دنبال کنند. ایران در میان کشورهای جهان از نظر تعداد گروه‌های برگزارکننده رتبه‌چهارم را به دست آورد که با توجه به مستقل برگزار شدن این برنامه از سوی گروه‌ها بسیار قابل توجه است.
موفقیت چشمگیر این برنامه که از سوی دبیرخانه سال جهانی نجوم و با هماهنگی انجمن منجمان بدون مرز (AWB) برگزار شد، سبب گشت تا طراحان این برنامه به این فکر بیفتند که 6 ماه پس از آن بار دیگر جشن بزرگ دیگری برگزار کنند و این بار به افتخار کسی که این سال به یاد چهارصدمین سالگرد رصدهای او که نخستین رصدگر تلسکوپی تاریخ بود این برنامه را شب‌های گالیله نامیده‌اند.
گالیله به شهادت تاریخ احتمالا نخستین کسی است که با تلسکوپی کوچک و دست‌ساز برای رصد آسمان‌ها و اجرام آسمانی استفاده کرد. رصدهای او انقلابی در تاریخ ستاره‌شناسی ایجاد کرد. انقلابی که باعث آغاز عصر جدید ستاره‌شناسی شد. با رصدهای او بود که شواهدی تجربی مبنی بر صحت نظریه کپرنیک در باره خورشید مرکزی و غلط بودن دیدگاه زمین مرکزی بطلمیوسی ارائه کرد و آنچنان ضربه‌‌ای به این دیدگاه که مورد تایید کلیسای کاتولیک نیز بود زد که حتی برگزاری دادگاه معروف او از سوی هیات انگیزاسیون (تفتیش عقاید) واتیکان هم نتوانست مرهمی بر آن بگذارد.
او در نخستین رصدهای خود به سراغ خورشید رفت و روی آن لکه‌هایی را رصد کرد، روی ماه گودال‌ها را دید و ردی از حلقه‌های زحل را مشاهده کرد، با رصد زهره بود که متوجه اهله (حالت هلالی این سیاره در زمان‌های مختلف) شد و زمانی که به مشتری نگاه کرد، متوجه حضور 4 جرمی شد که همراه این سیاره و به دور آن می‌چرخیدند و امروزه به افتخار گالیله به اقمار گالیله‌ای مشتری معروفند.
گالیله به شهادت تاریخ احتمالا نخستین کسی است که اقمار مشتری را با کمک تلسکوپ دست‌ساز خود رصد کرد
شب‌های گالیله به یاد این رصد تاریخی گالیله صورت خواهد گرفت. شب‌های 30 مهر تا 2آبان سال جاری وضعیت مشتری از دید ما زمینی‌ها شبیه به همان وضعیتی است که گالیله 400 سال پیش برای اولین بار به آن نگریست و شاید این فرصتی باشد تا بسیاری از مردم شگفتی و حس کنجکاوی گالیله را بار دیگر تجربه کنند.
گالیله برای نخستین بار اقمار مشتری را در شب 7 ژانویه 1610 و با کمک تلسکوپ دست‌ساز خود رصد کرد. منظره‌ای که او می‌دید، بنابر گزارشی که در ماه مارس 1610 در نشریه سیدریوس نونکیوس منتشر کرد، 3 ستاره کم‌سو بود که در یک سوی این سیاره قرار گرفته بودند او نیز گمان کرد که باید این 3 ستاره بخشی از ستارههای پس زمینه آسمان باشند؛ اما قرار گرفتن آنها روی یک خط راست باعث می شد تا او به این ستاره‌ها علاقه‌مند شود. شامگاه بعد زمانی که بار دیگر دهانه تلسکوپ کوچک و دست‌ساز خود را به سوی آسمان گرفت، بازهم این 3 جرم را دید، اما اتفاق عجیبی افتاده بود و آن اینکه این 3 ستاره همراه مشتری در آسمان حرکت کرده بودند و موقعیتشان را هم نسبت به هم و نسبت به سیاره تغییر داده بودند. با ادامه این رصدها او متوجه شد در حقیقت 4 ستاره به دور مشتری در حال چرخشند! و بدین ترتیب او برای نخستین بار متوجه شد این نقاط نورانی نه ستاره که اجرامی سیاره ای هستند که به دور مشتری می‌چرخند.
شب‌های گالیله فرصتی بی‌نظیر برای دیدار مجدد با اقمار گالیله‌ای مشتری یعنی، یو، گانیمد، اروپا و کالیستو است. در این شب‌ها از گروه‌های نجوم آماتوری دعوت شده با آوردن ابزارهای رصدی خود به محل‌های عمومی مردم را به رصد مشتری و اقمار آن و در عین حال هلال ماه نو و دیگر اجرام سماوی دعوت کنند.
بی‌شک کشور ما نیز می‌تواند در این بین نقش ممتازی به عهده بگیرد. به همین دلیل سامان‌دهندگان پروژه 100 ساعت نجوم در ایران این بار هم قصد هماهنگی گروه‌ها برای برگزاری این برنامه را دارند. وبلاگ فارسی http://persiangalileannights.blogspot.com مرجعی برای علاقه‌مندانی است که به دنبال اطلاعاتی در باره ماهیت این برنامه و برگزاری آن هستند و از سوی دیگر وب‌سایت جهانی این پروژه در نشانی http://galileannights.org نیز اطلاعات مهم در این خصوص را در اختیار خوانندگان خود قرار می‌دهد. این مراجع هم برای برگزارکنندگان و هم برای علاقه‌مندان مطالب جالب توجهی را ارائه می‌کند. ضمن اینکه فرصت برای ثبت برنامه‌های گروه‌ها در وب‌سایت جهانی این پروژه و معرفی آن به دیگران نیز مهیاست.
شب‌های گالیله و شب‌ها و برنامه‌های دیگر همه و همه بهانه‌ای برای آشنایی مردم با جهانی عظیم و بزرگ و وسیع است؛ جهانی که در آن، میلیاردها کهکشان هریک میزبان میلیاردها ستاره همچون خورشید ماست که به دور بسیاری از آنها سیاراتی چون سیارات منظومه شمسی در حال چرخش هستند. شاید با فکر کردن به این وسعت بی‌انتها انسان به یاد بیاورد که باید اندکی متواضع‌تر با محیط اطراف خود برخورد کند.
در تاریخ چهارم سپتامبر 2009، مدار چرخشی زمین به دور خورشید، زمین را به جایی می برد که دقیقا هم سطح با حلقه های سیاره ی زحل است. در این حالت از دید ما که روی زمین هستیم حلقه های زحل ناپدید می شوند.
معمولا این اتفاق هر پانزده سال یک مرتبه رخ می دهد واین یک فرصت عالی برای رصد قمر های این سیاره می باشد.امسال این حالت به شدتی رخ خواهد داد که عملا حلقه های زحل غیر قابل مشاهده می شوند.و این در حالتی هست که سیاره ی زحل از دید ناظر زمینی بسیار به خورشید نزدیک خواهد بود.به طوریکه فاصله ی زحل و خورشید فقط یازده درجه می شود و به همین علت متاستفانه ما فرصت زیادی برای رصد این سیاره نخواهیم داشت. یک ستاره شناس اماتور به نام آلن فریدمن به صورت اجمالی به ما گفته که این رویداد به دور از نور خیر کننده ی خورشید چگونه به نظر خواهد رسید.فریدمن یک انیمیشن درست کرده که در آن تغییرات زاویه ای حلقه ی زحل را از دید ناظر زمینی در طی 6سال مشخص کرده است.به انیمیشن زیر نگاه کنید.به گفته ی فرید من این انیمیشن تغییرات ظاهری حلقه ی سیاره ی زحل را از سال 2004 تاسال2009نشان می دهد.قسمت اخر این انیمیشن وضعیت فعلی زحل را و این که چطور حلقه های این سیاره ناپدید می شوند نشان می دهد
مقارنه‌ی اول در صبحگاه چهارشنبه 11 شهریور 1388 بین سیاره‌ی پرنور زهره و خوشه‌ی زیبای کندوی عسل (M44) رخ خواهد داد و در ساعت 04:12 بامداد این دو جرم به فاصله‌ی 1.3 درجه‌ای از یکدیگر خواهند رسید. این در حالی است که قرص ظاهری سیاره 12 ثانیه قوسی و 83 درصد از سطح آن روشن است. در زمان مقارنه قدر ظاهری زهره 3.93- و قدر مجموع خوشه‌ی کندوی عسل 3.1 است. لذا برای رصد باشکوه این مقارنه با چشم غیر‌مسلح بایستی پیش از سپیده در آسمانی صاف و تاریک به نظاره بنشینید.
مقارنه‌ی بعدی در شامگاه چهارشنبه روی می‌دهد و یگانه قمر زمین در صورت فلکی جدی مقارنه‌ای زیبا را با سیاره‌ی مشتری ترتیب خواهد داد. در ابتدای شب پس از طلوع ماه سیاره‌ی مشتری را در جنوب آن به راحتی خواهید یافت. ماه طی این مدت به این سیاره نزدیک می‌شود. تا جایی که در ساعت 22:40 به نزدیکترین فاصله از آن به میزان 2.2 درجه خواهد رسید. و این در حالی است که در زمان مقارنه فاز ماه 97 درصد خواهد بود.
اما این پایان ماجرا نیست و اگر در این شب به رصد اقمار گالیله‌ای مشتری بپردازید زیبایی بیشتری از این مقارنه در ذهن شما باقی خواهد ماند.در زمان مقارنه لکه‌ی قرمز معروف به نام چشم مشتری که حاصل طوفانی بسیار عظیم است، بر سطح سیاره طلوع می‌کند و با استفاده از یک تلسکوپ متوسط آماتوری می‌توانید به رصد مشتری و زیبایی‌های حرکت اقمار آن بپردازید. در حدود ساعت 03:47 بامداد پنج‌شنبه قمر کالیستو در پشت ماه پنهان خواهد شد و همان‌طور که در ابتدای شب شاهد خواهید بود، دو قمر اروپا و گانیمد را در کنار یکدیگر خواهید یافت. و این دو قمر در حال نزدیک‌شدن به یکدیگر هستند تا جایی که در بامداد و پیش از طلوع خورشید 3 ثانیه قوسی با یکدیگر فاصله خواهند داشت و لذا تشخیص و تفکیک آن بسیار دشوار خواهد بود.
طی بررسی های اخیر دانشمندان دریافته اند که در مرکز یک ستاره نوترونی بی اندازه چگال ممکن است نوترون ها آنچنان فشرده شوند که ساختارشان در هم بشکند و ماده به دریایی از کوارک های آزاد، گلئون ها و الکترون ها تبدیل شود.
بیشتر ماده ای که ما در عالم می شناسیم مانند ستاره ها، سحابی ها، سیارات، غبارهای میان ستاره ای و... از سه ذره پرتون، نوترون و الکترون ساخته شده اند. تا مدتها گمان بر این بود که این ذره ها، ذرات بنیادی عالم هستند و نمی توان آنها را به اجزای کوچکتری تقسیم کرد. این باور هنوز در مورد الکترون وجود دارد، اما تبدیل پروتون و نوترون به یکدیگر در برخی واکنش های هسته ای و آزمایش های پیشرفته تری که در شتاب دهنده های ذرات بنیادی انجام شده، نشان داده است که آنها از ذرات سازنده کوچکتری به نام « کوارک » ساخته شده اند. تاکنون شش نوع کوارک شناخته شده است. پروتون ها از دو کوارک Down و یک کوارک Up ساخته می شوند و دو کوارک Up و یک کوارک Down نوترون را می سازند. برای نگه داشتن کوارک ها کنار یکدیگر چسب مخصوصی لازم است! این وظیفه به عهده ذرات دیگری است که « گلئون » نام دارند.
در حالت طبیعی نمی توان کوارک ها را به صورت آزاد و منفرد یا در مجموعه هایی غیر از این دو حالت یافت، اما اگر چگالی و فشار آن قدر زیاد باشد که ساختار پروتون ها و نوترون ها در هم بشکند شاید ماده جدیدی خلق شود که دیگر ساختار شناخته شده قبلی را ندارد. دیگر نمی توان از ذره یا ذرات به صورت مشخص نام برد؛ چراکه ماده به دریای یکپارچه ای از کوارک ها، گلئون ها و الکترون ها تبدیل شده است. چگالی این ماده از چگالی هسته اتم ها که شامل پروتون ها و نوترون های مجزاست، بسیار بیشتر است و خاصیت های آن نیز با خواص ماده معمولی بسیار متفاوت خواهد بود. دانشمندان این ماده جدید را « ماده کوارکی » یا « ماده شگفت » نامیده اند.
برای تفکیک ستاره نوترونی از ستاره کوارکی اخترشناسان نیاز دارند که نسبت جرم به شعاع ستاره مورد نظر را بدانند. به دست آوردن جرم ساده تر است؛ به ویژه برای ستاره های نوترونی ای که در مجموعه ای دوتایی قرار دارند، زیرا دوره تناوب آنها به جرم و فاصله دو همدم از یکدیگر بستگی دارد. طبق مشاهدات صورت گرفته، قطر ستارهای کوارکی حدود 10 تا 11 کیلومتر تخمین زده می شود. این مقدار را مقایسه کنید با اندازه یک ستاره نوترونی متوسط به قطر 20 تا 30 کیلومتر!
ماده شگفت ممکن است پایدارترین شکل ممکن ماده باشد. تاکنون این عنوان به هسته اتم آهن اطلاق می شد که نقطه پایانی واکنش های هسته ای در مرکز ستاره های سنگین و پرجرم است. اگر چنین باشد، پس از ساخته شدن ماده شگفت، برای نگهداری آن به همین اندازه شکل فشرده نیازی به گرانش نخواهد بود. برخی نظریه پردازان معتقدند این ماده بسیار چگال می تواند هر شکل دیگری از ماده را که با آن برخورد کند درهم بشکند و تبدیل به ماده شگفت کند. اما جای نگرانی نیست، چراکه حتی اگر این اتفاق بیفتد، سرعت انجام آن بسیار کم است. با این اوصاف، تصور کنید که کمی ماده شگفت روی زمین یا خورشید بریزد. چه اتفاقی خواهد افتاد؟ ماده شگفت به سرعت به سمت مرکز می رود و در همان جا باقی می ماند، بدون اینکه آسیبی به محیط اطراف وارد کند.
