نقش مهم ایران در پروژه سال جهانی نجوم
در دبیرخانه این سال که با همکاری مجموعه رصدخانه‌های جنوبی اروپا به فعالیت می‌پردازد و میتوانید از طریق نشانی www.iya2009.org به آن دسترسی پیدا کنید، گروهی از افراد حرفه‌ای هماهنگی‌های این سال را به‌عهده دارند و شاید بیش از هر فرد دیگری در این سیاره برای برگزاری جهانی این سال تلاش می‌کنند. چهره برجسته این دبیرخانه پدرو روسو است که در عین حال که نقطه تماسی بین نمایندگان کشورهای مختلف به شمار می‌رود، تمام سعی خود را فراتر از مسولیت‌های رسمی در ارائه مشورت‌های لازم به گروه‌ها و انجمن‌ها و افراد برای هرچه بهتر برگزار شدن این سال انجام می‌دهد. شاید او که در قلب هماهنگ‌کننده بین‌المللی این سال قرار دارد، بیش از هر کسی بتواند نمایی از برنامه پیش روی امسال را برای خوانندگان مطرح کند و به همین سبب برای این مصاحبه به سراغ او رفتیم.
سال جهانی نجوم یا 2009 IYA جشنی بین‌المللی است که برای بزرگداشت چهارصدمین سالگرد رصد تلسکوپی آسمان از سوی گالیله برگزار می‌شود. چرا ما اصلا باید یک سال را به نام سال جهانی نجوم بنامیم و چرا سالگرد رصد گالیله به عنوان بهترین مناسبت برای این نامگذاری انتخاب شده است؟
ستاره‌شناسی بخشی لاینفک از میراث علمی و فرهنگی بشر به‌شمار می‌رود و به همین دلیل انتخاب سالی برای ترویج آن، حرکتی منطقی به شمار می‌رود. تاثیرات نجوم بر بسیاری از بخش‌های زندگی روزمره ما دیده می‌شود؛ بخش‌هایی نظیر پیش‌بینی‌های آب و هوایی و ارتباطات جهانی و در عین حال این دانش به بشریت کمک می‌کند تا به درک درستی از جایگاه خود در جهان دست یابد. سال 2009 یادآور چهارصدمین سالگرد رویدادی است که در آن گالیله برای نخستین بار تلسکوپ خود را به سوی آسمان نشانه گرفت و به رصد تلسکوپی آسمان پرداخت. این رویداد، نقطه‌ای اساسی در تاریخ به شمار می‌رود؛ نه‌تنها در تاریخ علوم که در تاریخ پیشرفت‌های انسانی. گالیله در کنار کشف‌های مختلفی که انجام داد و نمونه آن اقمار مشتری، لکه‌های خورشیدی و اهله زهره هستند، توانست آسمان‌ها را اندکی به زمین نزدیک‌تر کند. بینش و مشاهدات او، کمک شایانی به اثبات این واقعیت کرد که خورشید به دور زمین نمی‌چرخد؛ بلکه زمین در حال گردش به دور خورشید است. از آن پس جهان ما دیگر به هیچ روی همان چیزی نبود که تا پیش از آن تصور می‌شد و این تغییری بسیار قابل توجه بود.
اهداف اصلی سال جهانی نجوم که اتحادیه جهانی نجوم و یونسکو امیدوارند با برگزاری این سال به آن دست پیدا کنند، کدام‌ها هستند؟
8 هدف اصلی برای این سال در نظر گرفته و تصویب شده است که به‌ترتیب عبارتند از:
1 - افزایش توجه به علم
2 - افزایش میزان دسترسی عمومی به دانش‌های جدید و تجربه‌های مشاهداتی
3 - افزایش قدرت انجمن‌های اخترشناسی در کشورهای در حال توسعه
4 - حمایت از آموزش‌های علمی رسمی و غیررسمی و توسعه آن
5 - ارائه تصویری جدید از علم و دانشمندان
6 - بنیان گذاشتن شبکه‌های جدید و تقویت شبکه‌های موجود
7 - توسعه تعادل جنسیتی در میان دانشمندان در همه سطوح و تلاش برای ارتقای مشارکت اقلیت‌های مختلف در فعالیت‌های علمی و مهندسی
8 - تسهیل شرایط برای حفاظت و حمایت از میراث فرهنگی و طبیعی جهان که با مفهوم آسمان تاریک ارتباط دارند که شامل مکان‌هایی چون پارک‌های ملی، کویرها و رصدگاه‌های تاریخی یا جدید می‌شود.
بر مبنای قطعنامه مجمع عمومی سازمان ملل متحد و همین طور اهداف سال جهانی نجوم که شما برشمردید، ارتقای توجه به علم، یکی از مهم‌ترین اهداف این سال به شمار می‌رود. فکر می‌کنید نجوم چگونه می‌تواند در رشد توجه به علم در معنی عام موثر باشد؟
درک و مطالعه نجوم باعث می‌شود احساس کنیم در جهان علوم زندگی می‌کنیم؛ جایی که قوانین فیزیکی همزمان در فضا و زمین حکمرانی می‌کنند. نجوم در تقاطع بسیاری از علوم نظیر فیزیک، شیمی، ریاضیات و زیست‌شناسی قرار دارد و همه آنها را در کنار هم در حوزه بسیار هیجان‌انگیزی به نام نجوم جمع می‌کند که مردم به طور طبیعی به آن احساس تمایل می‌کنند. تقویت این حس کنجکاوی و شگفتی که جایگاهی مرکزی در علوم دارد، در نجوم به طور طبیعی وجود دارد و قابل دسترس‌تر است. بنابراین با ترویج نجوم همه علوم در حد خود بهره‌مند شده و رشد پیدا کرده و توجه به آنها در بازه‌های زمانی افزایش می‌یابد.
پروژه‌های مختلفی تحت عنوان پروژه‌های ویژه یا پروژه‌های عمومی از سوی دبیرخانه سال جهانی نجوم معرفی شده‌اند. تفاوت این پروژه‌ها در چیست و مردم چگونه می‌توانند در آنها مشارکت کنند؟
3 رده متفاوت از پروژه‌ها وجود دارد. گروه اول به پروژه‌های اساسی (Corner Stone) معروفند و 11 پروژه در این دسته تعریف شده است که همه آنها با دقت بالایی تنظیم و به طور خاص بر مبنای تحقق اهداف سال جهانی نجوم ارائه شده‌اند. این پروژه‌ها شامل پروژه‌هایی نظیر روزانه‌های کیهانی (Cosmic Diary) است که در حقیقت وب‌سایتی است که در آن اخترشناسان حرفه‌ای درباره کار و زندگی خود، وبلاگ‌هایی در آن می‌نویسند. یا پروژه از زمین تا آسمان که نمایشگاهی از تصاویر نجومی را شامل می‌شود. گروه دوم پروژه‌های ویژه‌اند که این پروژه‌ها، زنجیر اتصال پروژه‌های اساسی به‌شمار می‌روند و در عین حال متضمن اهداف اصلی این سال نیز هستند. نمونه این پروژه‌ها ویدئو‌های آموزشی هستند که با تم و زمینه نجوم ساخته می‌شوند. سرانجام پروژه‌های دیگری وجود دارد که مستقیما از سوی دبیرخانه و سازمان‌دهنده سال جهانی معرفی نشده‌اند و البته اهمیت آنها به هیچ وجه کمتر از بقیه پروژه‌ها نیست. این پروژه‌ها، اخترشناسان آماتور و حرفه‌ای سراسر جهان را در سال نجوم گردهم می‌آورد. این فعالیت‌ها بسیار متنوع و جذاب هستند و نباید آنها را فراموش کرد. برای کسب اطلاع از این پروژه‌ها میتوانید به سایت .org/globalprojects2009www.astronomy مراجعه کنید، ضمن این که هماهنگ‌کننده ملی کشور شما نیز این پروژه‌ها را در وب‌سایت www.asi.ir/iya-e.asp معرفی می‌کند و علاقه‌مندان می‌توانند در آن مشارکت کنند.
شما با هماهنگ‌کننده‌های ملی در سراسر جهان در ارتباط هستید. امروز که نخستین روز سال جهانی نجوم است، آیا میتوانید واکنش جهان به این ایده را توضیح دهید و این که آیا فعالیت‌های انجام شده در کشورهای مختلف مطابق پیش‌بینی‌های شما تاکنون بوده است؟
از همین روز اول فعالیت‌ها و برنامه‌ها آغاز شده و سال نجوم مطابق شیوه برنامه‌ریزی شده کار خود را آغاز کرده است. گروه فیزیک خورشیدی همین امروز مشغول اجرای پروژه سپیده‌دم سال جهانی نجوم هستند. در این پروژه، اخترشناسان به خیابان‌ها می‌آیند و با در نظر گرفتن ایمنی لازم، مردم را به تماشای خورشید دعوت می‌کنند. (www.astro.up.pt/caup/eventos/dawn2009/index.php) همچنین امروز وب‌سایت پروژه روزانه‌های کیهانی در نشانی www.cosmicdiary.org کار خود را آغاز کرده است. به نظر می‌رسد مردم از همین نخستین رویدادها جذب این سال شده‌اند و این حرکت در تمام سال ادامه خواهد یافت.
بسیاری از گروه‌های آماتوری برنامه‌هایی برای این سال دارند و قصد دارند پروژه‌های محلی و کوچکی را به مناسبت این سال برگزار کنند. توصیه شما به ایشان برای این که مطمئن باشند کارشان در راستای اهداف سال جهانی نجوم برگزار می‌شود، چیست؟
بهترین توصیه برای این گروه‌ها این است که با هماهنگ‌کننده‌های ملی خود تماس بگیرند. (فهرستی از این هماهنگ‌کننده‌های ملی در کشورهای مختلف و از جمله ایران را می‌توان در این نشانی پیدا کرد. www.astronomy2009.org/organization/nodes/national این هماهنگ‌کننده‌ها، کمک‌ها و اصولی را که باید در نظر گرفته شود، در اختیار آنها قرار می‌دهند، ضمن این که شاید بتوانند منابع بیشتر و امکانات معرفی پروژه و تبلیغ آن را در اختیار ایشان قرار دهند. بنابراین تماس با این هماهنگ‌کننده‌ها برای این گروه‌ها بسیار ارزشمند خواهد بود.
توصیه سال جهانی نجوم به اخترشناسان حرفه‌ای بویژه در رابطه با ارتباط ایشان با مردم و آماتورها در خلال این سال چیست؟
بار دیگر توصیه من این است که آنها هم با هماهنگ‌کننده‌های ملی در تماس باشند تا توصیه‌هایی که مبتنی بر شرایط محلی هر کشور متفاوت است را دریافت کنند؛ اما به طور عام می‌توان گفت برنامه‌ریزی برای برنامه‌های متنوعی که می‌توانند برای این سال برگزار کنند و البته در حداقل زمان ممکن بسیار مهم است، ضمن این که برقراری تماس و ارتباط با دیگران برای شنیده شدن بیشتر صدایشان و همچنین دریافت بازخوردهایی از آن بسیار ضروری است. اخترشناسان حرفه‌ای باید به خاطر داشته باشند که عموم مردم احتمالا اطلاعات اندکی از دانش ستاره‌شناسی دارند و بنابراین در همه برنامه‌هایشان باید تا حد امکان سادگی و جذابیت را در نظر داشته باشند.
آیا پروژه سال جهانی نجوم یا 2009 IYA در روز اول ژانویه2010 به پایان خواهد رسید یا برنامه‌هایی برای فراسوی 2009 هم برنامه‌ریزی شده است؟
پروژه سال جهانی نجوم تا فراسوی سال 2009 ادامه خواهد یافت؛چراکه حرکت و شور و اشتیاقی که در اثر این پروژه و فعالیت‌های آن ایجاد خواهد شد، می‌تواند دانش ستاره‌شناسی را برای مدتی طولانی به پیش ببرد. به طور خاص برگزارکنندگان این سال امیدوارند با ایجاد ارتباط میان سازمان‌های علمی، شبکه‌های کمک‌آموزشی نجومی را بنیان بگذارند. این مساله می‌تواند یکی از نمودهای اصلی میراث سال جهانی نجوم باشد.
شما با افراد زیادی از سراسر جهان در ارتباط بوده و از برنامه‌ها و فعالیت‌های آنها مطلعید. با توجه به این مساله نظرتان در رابطه با فعالیت‌ها و نقشی که ایران در این پروژه اجرا می‌کند، چیست؟
ایران تاریخی غنی و قدیمی در زمینه نجوم دارد و این سنت گرانبها قطعا در خلال برنامه‌های سال نجوم نقش مهمی را ایفا خواهد کرد. انجمن نجوم ایران به‌طور خاص، مجموعه متنوعی از رویدادها را برنامه‌ریزی کرده است، از جمله برنامه‌های مستند و نجومی تلویزیونی، حمایت از نشریات و روزنامه‌ها، نمایشگاه‌های عمومی و بسیاری دیگر از ابتکارهایی که باعث افزایش توجه عمومی به علم ستاره‌شناسی خواهد شد. ایران بدون شک در حال حرکت به سمت تبدیل شدن به عنصری حیاتی و مهم در پروژه سال جهانی نجوم است و می‌تواند به نمونه و الگویی باارزش برای بسیاری از کشورهای دیگر تبدیل شود.
و سرانجام آیا نکته‌ای هست که مایل باشید با مردم ایران، منجمان حرفه‌ای و آماتور ایرانی در میان بگذارید؟
2009 IYA فرصتی طلایی برای مردم است تا شگفتی‌های جهان ما را درک کنند. اگر شما اخترشناسی آماتور یا حرفه‌ای هستید، حضور شما برای تضمین موفقیت این سال کاملا ضروری است. پس لطفا برنامه‌های خود را طراحی کنید، به ترویج صحیح نجوم بپردازید و بگذارید شور و شوق شما دیگران را نیز برانگیزاند؛ اما اگر شما متخصص نیستید و به دنبال برنامه‌هایی می‌گردید که سال جهانی نجوم برای شما به ارمغان می‌آورد، با هماهنگ‌کننده ملی خود، دکتر جمشید قنبری، رئیس انجمن نجوم ایران تماس بگیرید یا از طریق پایگاه‌های خبری مرجع در ایران ببینید که در چه برنامه‌هایی میتوانید مشارکت کنید و بدین ترتیب در موفقیت سال جهانی نجوم موثر باشید. ضمن این که در صورت نیاز میتوانید مجموعه کاملی از اطلاعات ضروری را در نشانی .www.astronomy2009.org بیابید.