پیش به سوی 100 ساعت نجوم

پیش به سوی 100 ساعت نجوم

آغاز سال جهانی نجوم در پاریس

اخترشناسانی از سراسر جهان در پاریس گردهم آمدند تا سال جهانی نجوم را آغاز کنند پروژه ای که قرار است بزرگترین شبکه اجتماعی برای شریک کردن مردم در شکوه آسمان باشد.

این مراسم روز گذشته (5 شنبه) در مقر اصلی سازمان علمی، فرهنگی و آموزشی ملل متحد (یونسکو) کار خود را آغاز کرد. در این مراسم نه تنها نمایندگان دولتهای عضو که سیاستمداران، دانشمندان، اخترشناسان جوان و دانشجویان، فضا نوردان، صاحبان صنایع و هنرمندان این رشته از بیش از 100 کشور جهان گردهم آمده بودند تا سال جهانی نجوم که یادآور چهارصدمین سالگرد رصد تلسکوپی آسمان است را جشن بگیرند.

کارتین سزارسکی، رییس اتحادیه بین المللی نجوم در سخنرانی افتتاحیه این آیین گفت: «بعد از سالها برنامه ریزی زمان آن فرا رسیده است تا این سال را آغاز کنیم، سالی که در آن مردم جهان به کشف دوباره جایگاه خود در جهان خواهند پرداخت و از کشفیات هیجان انگیز روز آگاه خواهند شد. برگزاری افتتاحیه این مراسم در یونسکو نشانی از مشارکت فعال 136 کشور در این برنامه جهانی است ».

در این افتتاحیه غیر از سخنرانی های آغازین فعالیت های متنوع دیگری نیز برگزار خواهد شد که از جمله آن می توان ارایه مقالاتی از سوی برندگان جایزه نوبل، باب ویلسون و باروخ بلومبرگ، بحث درباره آخرین کشفیات نجومی، بحث درباره نقش نجوم در فرهنگ ها و رفتارهای اجتماعی، اجرای برنامه موسیقی پایانی از سوی برنده جایزه گرمی ، کرونوس کوارتت اشاره کرد.

این برنامه که آغاز گر رسمی سال جهانی نجوم است خانواده جهانی نجوم را در مقابل دیدگان مردم قرار می دهد. صدها برنامه تنها در نخستین هفته برگزاری این سال در سراسر جهان برگزار شده است تا بر اثرات فرهنگی و اجتماعی نجوم تاکید کرده و سعی کنند تلاش هایی را که برای پاسخ به برخی از پرسش های بنیادی بشر صورت می گیرد را آشکار کند.

کویچیرو ماستورا، دبیرکل یونسکو در این برنامه گفت:«مردم همواره به آسمان نگاه کرده اند تا به پرسش هایی همچون ما چگونه در این جا جمع شده ایم ؟ و چرا ما اینجا هستیم ؟ پاسخ دهند. آسمان متعلق به همه مردم است و نجوم ابزاری برای ترویج صلح و درک مشترک میان ملت ها است و به همین دلیل در قلب ماموریت سازمان یونسکو قرار دارد» وی در ادامه افزود:«همه ما شهروندان جهان هستیم و همه ما و به ویژه جوانان باید بیشتر درباره جهانی که در آن زندگی می کنند بدانند و پلی میان سپر دانش و فرهنگ برقرار کنند»

قابل ذکر است در این برنامه افرادی نیز از کشور ما حضور داشته اند، بر اساس اعلام سایت افتتاحیه سال جهانی نجوم، نام بابک امین تفرشی و شادی حامدی آزاد، نمایندگان پروژه ویژه سال جهانی نجوم (TWAN)  آیرین شیوایی (بخش دانشجویی) و آقایان و خانم ها فرید قاسملو، فریبا ثابت پایروند و نیلو فر جاوید خلیلی در لیست میهمانان به چشم می خورد.

گزارش های تکمیلی از این مراسم به زودی منتشر خواهد شد.

منبع : astronomy.ir

میراث ارزشمند تاریخ نجوم در ایران

گفتگو با دکتر علی اکبر ولایتی، رئیس کمیته تاریخ و تمدن اسلام و ایران در شورای عالی انقلاب

زمانی که صحبت از نجوم می‌شود، نمی‌توان به یاد دوران اوج این دانش در سرزمینمان نیفتیم؛ جایی که در دو مقطع پیش از اسلام و پس از اسلام پیشرو در زمینه تمدن علمی دوران خود بوده و نقش بی‌نظیری را در تاریخ علم جهان بازی کرده است. اما آیا همه این علاقه به گذشته تنها ناشی از این است که ما ‌خود ایرانیانی هستیم که میراث خود را بزرگنمایی می‌کنیم؟ آیا مطالعه این میراث برای آینده‌ای که سوی آن می‌رویم موثر است؟ اینها سوالاتی بود که با دکتر علی اکبر ولایتی در میان گذاشتیم.

زمانی که به گذشته می‌نگریم، می‌بینیم ایرانیان در مقاطعی نظیر دوران پیش از اسلام و دوران اسلامی نقشی ممتاز در شکل دهی علوم و بویژه نجوم داشته‌اند. این توجه به نجوم از کجا در تاریخ نشات می‌گیرد؟

توجه به علم نجوم در همه اقوام و در همه طول تاریخ بوده است. در ایران و در عهد ساسانیان، زیج شهریار یا زیگ شهریار (شهریاران)‌ وجود داشته که متاسفانه از آن چیز زیادی باقی نمانده است بجز، استنادی که دانشمندان اسلامی به آن کرده‌اند که مشهورترین آنها ابوریحان بیرونی است که در زیج خودش (قانون مسعودی)‌ به زیج شهریاران اشاره کرده است؛ زیجی که احتمالا مربوط به دوره خسرو انوشیروان بوده و در همان اوایل تاریخ اسلام به عربی ترجمه شده است. (شاید اولین زیجی که به عربی  ترجمه شده و یکی از پایه‌های زیج‌های اسلامی بوده، زیج شهریار است.) بعد از اسلام هم زیج‌های متعددی داریم. اولین زیج اسلامی از داده‌های دانشمندان قرن دوم هجری بوده و توسط محمد الفزاری از زیج هندی به نام سد هانتا استفاده زیادی کرده که سند هند کبیر است.

دومین شخصی که با استفاده از زیج‌های هندی و فلکیات بطلمیوسی زیج نوشته، شخص بزرگی به نام ابوجعفر محمد بن موسی خوارزمی، پایه‌گذار علم جبر است که در نجوم هم کار کرده و زیج خود را با استفاده از زیج ایرانی (زیج شهریاران)، یونانی (فلکیات بطلمیوس)‌ و هندی (سند هند کبیر)‌ شکل داده است. سومین نفری که زیج نوشته، حبش حاسب یا ابوعبدالله مروزی بوده که بیشتر روی حوزه سال‌های قمری و محاسبه ساعات و روزها و ماه‌های آن بوده است (و محاسبات دوره‌های 30‌‌ساله سال‌های قمری)‌ و می‌بینید که 2 نفر از این 3 نفر (خوارزمی و مروزی)‌ ایرانی بوده‌اند.

آیا نقش مسلمانان و بخصوص ایرانیان در تمدن اسلامی، آن‌گونه که مورخان غربی ذکر می‌کنند تنها ترجمه متون و انتقال آن به غربیان پس از رنسانس بوده است؟

بیشتر غربی‌ها معتقدند مولد علم، غربی‌ها بوده‌اند. اول یونان و روم و بعد رنسانس تا دوران فعلی؛ در حالی که این طور نیست و مسلمان‌ها بخصوص ایرانی‌ها علوم یونانی، اسکندرانی، هندی و چینی را گرفته‌اند و بعد به آن افزوده‌اند. این روش علم است زیرا علم سرزمینی نیست، جهانی است و سیال‌ترین پدیده بشری، علم است.
مسلمان‌ها ابتدا هر آنچه دیگران نوشته‌ بودند ترجمه کردند و اولین قومی بودند که بدون تعصب چیزهای خوب دیگران را به زبان علمی آن زمان (عربی)‌ ترجمه نمودند. هم خودشان استفاده کردند، هم باعث ماندگاری این کتاب‌ها شدند. پس اولین خدمتی که مسلمان‌ها کردند،این بوده که آن کتاب‌ها را حفظ کردند.

دوم این که مسلمان‌ها علوم را از کشورهای دیگر گرفتند و چیزهای جدید به ‌آن افزودند. پایه علوم نجومی غربی براساس نظریه فلکی بطلمیوس است.مسلمان‌ها بارها و بارها آن را ترجمه کردند و بعد روی آن حاشیه نوشتند. ابن هیثم بصری از فیزیکدانان برجسته فیزیک نور، واضع اتاق تاریک و کاشف قوانین انکسار نور و فیزیک رویت است. او نقدی بر نظریه بطلمیوس می‌نویسد در کتابی به عنوان «الشکوک علی بطلمیوس» که در آن اشکالات نظریه بطلمیوسی را مطرح می‌کند.

خواجه نصیرالدین طوسی در مراغه روی زیج ایلخانی کار می‌کند و در آن اشکالات متعددی بر نظریه بطلمیوس می‌گیرد و نظریه خواجه نصیر یکی از ارکان مهم نجوم جدید است که نظریه بطلمیوس را سست می‌کند. بطروجی اشبیلی (از اشبیلیه آندلس)‌، نظریه زمین مرکزی را نقد می‌کند. ابن شاطر هم همین نقد را ادامه می‌دهد.
عروضی دمشقی هم نظریه بطلمیوس را نقد می‌کند. خواجه نصیرالدین طوسی با طراحی و ساخت کره‌های تودرتو (جفت طوسی)‌ زمین را متحرک می‌کند و پایه‌های زمین مرکزی را سست می‌کند. ابوسعید سگزی در قرن 4 هجری تاکید می‌کند که زمین به دور خورشید می‌گردد. یعنی قرن‌ها قبل از کپرنیک و کپلر. تعداد زیج‌هایی که مسلمانان در طول تاریخ اسلام تا قرن 13 هجری داشته‌اند 250 زیج یا کتاب نجومی است. یعنی هر 5 سال یک کتاب جدید یا یک نظریه جدید که در تاریخ ملل بی‌سابقه است.

بتانی از بزرگان تاریخ ریاضی و نجوم است که یکی از کارهای او محاسبه دقیق سال شمسی است و کبیسه گرفتن که مبنای تقویم جلالی شده است که بعدها افرادی مثل ابوریحان در کتابی با عنوان «تحلیل نظریه بتانی» کار او را بررسی کردند. بنابراین با مرور کارهایی که دانشمندان اسلامی انجام داده‌اند و چیزهایی که بر علم افزوده‌اند، خواهیم دید این طور نبوده که فقط در علم امانتدار بوده‌اند. بلکه اولا با ترجمه کتاب‌ها از زبانی که اکنون زبان مرده است مثل پهلوی، سانسکریت و یونان قدیم مانع از بین رفتن آنها شدند و دوم این که بین ملل آشتی دادند و کتاب‌ها را با هم تلفیق کردند. دیدهای کشورهای مختلف را گرفتند و براساس نیاز آن روز، کارهایی مثل محاسبه اختلاف ساعت را انجام داده‌اند.

چگونه است که در ایران نوآوری‌های علمی محدودیتی ندارند و همزمان، خارج از مرزهای ایران، اتفاقاتی چون سوزاندن جوردانو برونو یا محاکمه گالیله روی می‌دهد؟

هیچ علمی در جهان اسلام محدودیت نداشته است. اسلام طلب علم را بر هر مسلمانی واجب کرده‌ و در قرآن 80 بار به اشکال مختلف علم یا مشتقات آن آمده است. زمانی که اشاعره (متعصبان جبری مذهب)‌ مسلط شدند، معتضلی‌ها و متفکرین آزاد (شیعیان)‌ را تحت فشار قرار دادند. گروهی به نام اخوان‌الصفا (بعدا حدس می‌زنند که اینها چه کسانی بودند مثل سلیمان سیستانی)‌ اینقدر برای خود علم ارزش قائل بودند که برایشان مهم نبود اسمشان پشت کتاب‌ها باشد و 52 یا 53 رساله و کتاب را در شاخه‌های مختلف علمی تحت عنوان اخوان‌الصفا و خلان‌الوفا منتشر کردند. این نشان‌دهنده علاقه مردم به نشر و آموزش علم است. در چنین فضایی کاملا طبیعی است که دانشمندان مورد تحسین قرار می‌گرفتند.

منصور دوانیقی از خلفای بنی‌عباس معروف به خست بوده و به خاطر عارضه‌ای، یکی از استادان دانشگاه جندی شاپور به نام جبرائیل بن بختیشوع که مسیحی نستوری است را به بیت‌الحکمه فرامی‌خواند. او را به اسلام دعوت می‌کند، ولی او نمی‌پذیرد. منصور نه‌تنها او را جریمه نمی‌کند، بلکه 10 هزار دینار به او پاداش طبابت می‌دهد.
رسالت اسلام، دعوت به حق است، اما در آن آمده که مردم آزادند دین بیاورند و اسلام اجباری نیست. پس رهبران اسلامی مردم را مجبور به پذیرفتن اسلام نمی‌کنند و آنقدر به علم احترام می‌گذارند که فرد مسیحی را که دعوت به اسلام را نپذیرفته، مجازات نمی‌کند بلکه قدردانی هم می‌کنند (نه مثل مسیحیان قرون وسطی بسوزانندش)‌.

بسیاری از دانشمندان آن دوره به دلیل آن که زبان علمی آن دوره عربی بوده، عرب شناخته می‌شوند یا کشورهای مختلف برای کسب اعتبار، دانشمندان ایرانی را اهل کشورهای خود می‌شمارند واقعا جایگاه ایرانیان در تمدن اسلامی نجومی چه بوده؟

ایران چند تعریف دارد: ایران جغرافیایی، ایران سیاسی و ایران فرهنگی. ایران فرهنگی تابع سیاست و مرزها نیست. فرهنگ ایرانی آن چیزی است که زبان فارسی و دید ایرانی بر آن حاکم است. حوزه ایران فرهنگی از جنوب سیحون تا مرز چین،‌ بالکان،  آناتولی، بین‌النهرین، شرق‌ آفریقا و تا هند ادامه می‌یابد (مدت 800 سال زبان بیشتر مردم هند فارسی بوده و تعداد نسخ فارسی که در آنجا تولید شده و وجود دارد، از تعداد نسخ فارسی که در ایران موجود است بیشتر است.) همچنین کتابخانه معروفی در سارایوو است به نام کتابخانه «غازی خسرو بیک» که در آنجا تعداد زیادی کتاب به زبان فارسی وجود دارد. بنابراین منظور از ایران، ایران فرهنگی است ولو این‌که ابن‌سینا در بخارا، ابوریحان در خوارزم و حبش حاسب در مرو به دنیا آمده باشد که الان این شهرها در ازبکستان، ترکمنستان و افغانستان واقع شده‌اند، اما در واقع اینها در محدوده فرهنگ ایرانی هستند .

زبان علم هم در آن زمان عربی بوده همان‌طور که الان زبان علمی انگلیسی است، که این به معنی آن نیست که آنها عرب هستند. ابوریحان کتابی به زبان فارسی دارد به نام «التفهیم»، ابن‌سینا «دانشنامه علایی» را به فارسی نوشته و «زیج الغ بیگی» که در سمرقند توسط الغ بیک، نوه تیمور و غیاث‌الدین جمشید کاشانی نوشته شده به زبان فارسی است.

آخرین زیج معتبر، طی قرن 13 هجری در هند به ‌نام «زیج بهادر‌خانی» و به زبان فارسی نوشته شده‌است.
بنابراین هیچ ملتی به اندازه ملت ایران در شکل‌گیری و رشد و نمو تمدن اسلامی نقش نداشته و دانشمندان ایرانی زیادی در این کار موثر بودند.

جنگ و صلح

جنگ عراق که با درگیری عمده آمریکا، انگلیس و عراق همراه بود تا کنون بیش از 850 میلیارد دلا‌ر هزینه ( و بیش از 3 هزار میلیارد دلار خسارت بر اقتصاد آمریکا) داشت و طی آن بیش از یک میلیون نفر کشته شدند.

این جنگ از سال 2003 تاکنون ادامه دارد. این جنگ حاصل نگاه به زمین به شکل مجموعه‌ای از مرزهای مجزا و تاکید بر اختلا‌فات بوده است.

در همان سال آغازجنگ مریخ‌نوردهای روح و فرصت از سوی ناسا به مریخ رفتند.

82/0 میلیارد دلا‌ر برای ساخت، پرتاب، فرود، عملیات 90 روزه (به سبب عملکرد عالی، 5 سال است که همچنان فعالیت می‌کنند) هزینه شده است. این مورد یکی از موفق‌ترین پروژه‌های فضایی و کاوش دقیق خاک و اقلیم مریخ در فصول مختلف مریخی؛ دو سیارک به نام این دو مریخ‌نورد نامگذاری شده است و دانش بشر گامی به پیش گذاشته است.

این پروژه و امثال آن حاصل نگاه به زمین وانسان به عنوان یک کلیت جدایی ناپذیر بوده است.

نقش مهم ایران در پروژه سال جهانی نجوم

سال جهانی نجوم که از امروز آغاز می‌شود، بر مبنای طرحی ابتدایی شکل گرفت که از سوی یونسکو و اتحادیه بین‌المللی نجوم مطرح و پس از پیشنهاد آن از سوی دولت ایتالیا به مجمع عمومی سازمان ملل متحد و تصویب آن جنبه رسمی به خود گرفت، حتی پیش از آن که مجمع عمومی این سال را مورد تایید قرار دهد، برنامه‌ریزی‌های گسترده‌ای در دبیرخانه بین‌المللی این سال آغاز شده بود؛ ارتباط با سازمان‌ها، هماهنگی با کشورهای مختلف، بررسی و ارائه پروژه‌های بین‌المللی و پاسخگویی نسبت به نیازهای مخاطبان این سال در رده‌های مختلف.

 در دبیرخانه این سال که با همکاری مجموعه رصدخانه‌های جنوبی اروپا به فعالیت می‌پردازد و می‌توانید از طریق نشانی www.iya2009.org  به آن دسترسی پیدا کنید، گروهی از افراد حرفه‌ای هماهنگی‌های این سال را به‌عهده دارند و شاید بیش از هر فرد دیگری در این سیاره برای برگزاری جهانی این سال تلاش می‌کنند. چهره برجسته این دبیرخانه پدرو روسو است که در عین حال که نقطه تماسی بین نمایندگان کشورهای مختلف به شمار می‌رود، تمام سعی خود را فراتر از مسولیت‌های رسمی در ارائه مشورت‌های لازم به گروه‌ها و انجمن‌ها و افراد برای هرچه بهتر برگزار شدن این سال انجام می‌دهد. شاید او که در قلب هماهنگ‌کننده بین‌المللی این سال قرار دارد، بیش از هر کسی بتواند نمایی از برنامه پیش روی امسال را برای خوانندگان مطرح کند و به همین سبب برای این مصاحبه به سراغ او رفتیم.

سال جهانی نجوم یا 2009 IYA  جشنی بین‌المللی است که برای بزرگداشت چهارصدمین سالگرد رصد تلسکوپی آسمان از سوی گالیله برگزار می‌شود. چرا ما اصلا باید یک سال را به نام سال جهانی نجوم بنامیم و چرا سالگرد رصد گالیله به عنوان بهترین مناسبت برای این نامگذاری انتخاب شده است؟

ستاره‌شناسی بخشی لاینفک از میراث علمی و فرهنگی بشر به‌شمار می‌رود و به همین دلیل انتخاب سالی برای ترویج آن، حرکتی منطقی به شمار می‌رود. تاثیرات نجوم بر بسیاری از بخش‌های زندگی روزمره ما دیده می‌شود؛ بخش‌هایی نظیر پیش‌بینی‌های آب و هوایی و ارتباطات جهانی و در عین حال این دانش به بشریت کمک می‌کند تا به درک درستی از جایگاه خود در جهان دست یابد. سال 2009 یادآور چهارصدمین سالگرد رویدادی است که در آن گالیله برای نخستین بار تلسکوپ خود را به سوی آسمان نشانه گرفت و به رصد تلسکوپی آسمان پرداخت. این رویداد، نقطه‌ای اساسی در تاریخ به شمار می‌رود؛ نه‌تنها در تاریخ علوم که در تاریخ پیشرفت‌های انسانی. گالیله در کنار کشف‌های مختلفی که انجام داد و نمونه آن اقمار مشتری، لکه‌های خورشیدی و اهله زهره هستند، توانست آسمان‌ها را اندکی به زمین نزدیک‌تر کند. بینش و مشاهدات او، کمک شایانی به اثبات این واقعیت کرد که خورشید به دور زمین نمی‌چرخد؛ بلکه زمین در حال گردش به دور خورشید است. از آن پس جهان ما دیگر به هیچ روی همان چیزی نبود که تا پیش از آن تصور می‌شد و این تغییری بسیار قابل توجه بود.

اهداف اصلی سال جهانی نجوم که اتحادیه جهانی نجوم و یونسکو امیدوارند با برگزاری این سال به آن دست پیدا کنند، کدام‌ها هستند؟

8 هدف اصلی برای این سال در نظر گرفته و تصویب شده است که به‌ترتیب عبارتند از:

1 - افزایش توجه به علم

2 - افزایش میزان دسترسی عمومی به دانش‌های جدید و تجربه‌های مشاهداتی

3 - افزایش قدرت انجمن‌های اخترشناسی در کشورهای در حال توسعه

4 - حمایت از آموزش‌های علمی رسمی و غیررسمی و توسعه آن

5 - ارائه تصویری جدید از علم و دانشمندان

6 - بنیان گذاشتن شبکه‌های جدید و تقویت شبکه‌های موجود

7 - توسعه تعادل جنسیتی در میان دانشمندان در همه سطوح و تلاش برای ارتقای مشارکت اقلیت‌های مختلف در فعالیت‌های علمی و مهندسی

8 - تسهیل شرایط برای حفاظت و حمایت از میراث فرهنگی و طبیعی جهان که با مفهوم آسمان تاریک ارتباط دارند که شامل مکان‌هایی چون پارک‌های ملی، کویرها و رصدگاه‌های تاریخی یا جدید می‌شود.

بر مبنای قطعنامه مجمع عمومی سازمان ملل متحد و همین طور اهداف سال جهانی نجوم که شما برشمردید، ارتقای توجه به علم، یکی از مهم‌ترین اهداف این سال به شمار می‌رود. فکر می‌کنید نجوم چگونه می‌تواند در رشد توجه به علم در معنی عام موثر باشد؟

درک و مطالعه نجوم باعث می‌شود احساس کنیم در جهان علوم زندگی می‌کنیم؛ جایی که قوانین فیزیکی همزمان در فضا و زمین حکمرانی می‌کنند. نجوم در تقاطع بسیاری از علوم نظیر فیزیک، شیمی، ریاضیات و زیست‌شناسی قرار دارد و همه آنها را در کنار هم در حوزه بسیار هیجان‌انگیزی به نام نجوم جمع می‌کند که مردم به طور طبیعی به آن احساس تمایل می‌کنند. تقویت این حس کنجکاوی و شگفتی که جایگاهی مرکزی در علوم دارد، در نجوم به طور طبیعی وجود دارد و قابل دسترس‌تر است. بنابراین با ترویج نجوم همه علوم در حد خود بهره‌مند شده و رشد پیدا کرده و توجه به آنها در بازه‌های زمانی افزایش می‌یابد.

پروژه‌های مختلفی تحت عنوان پروژه‌های ویژه یا پروژه‌های عمومی از سوی دبیرخانه سال جهانی نجوم معرفی شده‌اند. تفاوت این پروژه‌ها در چیست و مردم چگونه می‌توانند در آنها مشارکت کنند؟

3 رده متفاوت از پروژه‌ها وجود دارد. گروه اول به پروژه‌های اساسی (Corner Stone)  معروفند و 11 پروژه در این دسته تعریف شده است که همه آنها با دقت بالایی تنظیم و به طور خاص بر مبنای تحقق اهداف سال جهانی نجوم ارائه شده‌اند. این پروژه‌ها شامل پروژه‌هایی نظیر روزانه‌های کیهانی (Cosmic Diary)  است که در حقیقت وب‌سایتی است که در آن اخترشناسان حرفه‌ای درباره کار و زندگی خود، وبلاگ‌هایی در آن می‌نویسند. یا پروژه از زمین تا آسمان که نمایشگاهی از تصاویر نجومی را شامل می‌شود. گروه دوم پروژه‌های ویژه‌اند که این پروژه‌ها، زنجیر اتصال پروژه‌های اساسی به‌شمار می‌روند و در عین حال متضمن اهداف اصلی این سال نیز هستند. نمونه این پروژه‌ها ویدئو‌های آموزشی هستند که با تم و زمینه نجوم ساخته می‌شوند. سرانجام پروژه‌های دیگری وجود دارد که مستقیما از سوی دبیرخانه و سازمان‌دهنده سال جهانی معرفی نشده‌اند و البته اهمیت آنها به هیچ وجه کمتر از بقیه پروژه‌ها نیست. این پروژه‌ها، اخترشناسان آماتور و حرفه‌ای سراسر جهان را در سال نجوم گردهم می‌آورد. این فعالیت‌ها بسیار متنوع و جذاب هستند و نباید آنها را فراموش کرد. برای کسب اطلاع از این پروژه‌ها می‌توانید به سایت .org/globalprojects2009www.astronomy  مراجعه کنید، ضمن این که هماهنگ‌کننده ملی کشور شما نیز این پروژه‌ها را در وب‌سایت www.asi.ir/iya-e.asp  معرفی می‌کند و علاقه‌مندان می‌توانند در آن مشارکت کنند.

شما با هماهنگ‌کننده‌های ملی در سراسر جهان در ارتباط هستید. امروز که نخستین روز سال جهانی نجوم است، آیا می‌توانید واکنش جهان به این ایده را توضیح دهید و این که آیا فعالیت‌های انجام شده در کشورهای مختلف مطابق پیش‌بینی‌های شما تاکنون بوده است؟

از همین روز اول فعالیت‌ها و برنامه‌ها آغاز شده و سال نجوم مطابق شیوه برنامه‌ریزی شده کار خود را آغاز کرده است. گروه فیزیک خورشیدی همین امروز مشغول اجرای پروژه سپیده‌دم سال جهانی نجوم هستند. در این پروژه، اخترشناسان به خیابان‌ها می‌آیند و با در نظر گرفتن ایمنی لازم، مردم را به تماشای خورشید دعوت می‌کنند. (www.astro.up.pt/caup/eventos/dawn2009/index.php) همچنین امروز وب‌سایت پروژه روزانه‌های کیهانی در نشانی www.cosmicdiary.org  کار خود را آغاز کرده است. به نظر می‌رسد مردم از همین نخستین رویدادها جذب این سال شده‌اند و این حرکت در تمام سال ادامه خواهد یافت.

بسیاری از گروه‌های آماتوری برنامه‌هایی برای این سال دارند و قصد دارند پروژه‌های محلی و کوچکی را به مناسبت این سال برگزار کنند. توصیه شما به ایشان برای این که مطمئن باشند کارشان در راستای اهداف سال جهانی نجوم برگزار می‌شود، چیست؟

بهترین توصیه برای این گروه‌ها این است که با هماهنگ‌کننده‌های ملی خود تماس بگیرند. (فهرستی از این هماهنگ‌کننده‌های ملی در کشورهای مختلف و از جمله ایران را می‌توان در این نشانی پیدا کرد.  www.astronomy2009.org/organization/nodes/national این هماهنگ‌کننده‌ها، کمک‌ها و اصولی را که باید در نظر گرفته شود، در اختیار آنها قرار می‌دهند، ضمن این که شاید بتوانند منابع بیشتر و امکانات معرفی پروژه و تبلیغ آن را در اختیار ایشان قرار دهند. بنابراین تماس با این هماهنگ‌کننده‌ها برای این گروه‌ها بسیار ارزشمند خواهد بود.

توصیه سال جهانی نجوم به اخترشناسان حرفه‌ای بویژه در رابطه با ارتباط ایشان با مردم و آماتورها در خلال این سال چیست؟

بار دیگر توصیه من این است که آنها هم با هماهنگ‌کننده‌های ملی در تماس باشند تا توصیه‌هایی که مبتنی بر شرایط محلی هر کشور متفاوت است را دریافت کنند؛ اما به طور عام می‌توان گفت برنامه‌ریزی برای برنامه‌های متنوعی که می‌توانند برای این سال برگزار کنند و البته در حداقل زمان ممکن بسیار مهم است، ضمن این که برقراری تماس و ارتباط با دیگران برای شنیده شدن بیشتر صدایشان و همچنین دریافت بازخوردهایی از آن بسیار ضروری است. اخترشناسان حرفه‌ای باید به خاطر داشته باشند که عموم مردم احتمالا اطلاعات اندکی از دانش ستاره‌شناسی دارند و بنابراین در همه برنامه‌هایشان باید تا حد امکان سادگی و جذابیت را در نظر داشته باشند.

آیا پروژه سال جهانی نجوم یا 2009 IYA  در روز اول ژانویه2010 به پایان خواهد رسید یا برنامه‌هایی برای فراسوی 2009 هم برنامه‌ریزی شده است؟

پروژه سال جهانی نجوم تا فراسوی سال 2009 ادامه خواهد یافت؛چراکه حرکت و شور و اشتیاقی که در اثر این پروژه و فعالیت‌های آن ایجاد خواهد شد، می‌تواند دانش ستاره‌شناسی را برای مدتی طولانی به پیش ببرد. به طور خاص برگزارکنندگان این سال امیدوارند با ایجاد ارتباط میان سازمان‌های علمی، شبکه‌های کمک‌آموزشی نجومی را بنیان بگذارند. این مساله می‌تواند یکی از نمودهای اصلی میراث سال جهانی نجوم باشد.

شما با افراد زیادی از سراسر جهان در ارتباط بوده و از برنامه‌ها و فعالیت‌های آنها مطلعید. با توجه به این مساله نظرتان در رابطه با فعالیت‌ها و نقشی که ایران در این پروژه اجرا می‌کند، چیست؟

ایران تاریخی غنی و قدیمی در زمینه نجوم دارد و این سنت گرانبها قطعا در خلال برنامه‌های سال نجوم نقش مهمی را ایفا خواهد کرد. انجمن نجوم ایران به‌طور خاص، مجموعه متنوعی از رویدادها را برنامه‌ریزی کرده است، از جمله برنامه‌های مستند و نجومی تلویزیونی، حمایت از نشریات و روزنامه‌ها، نمایشگاه‌های عمومی و بسیاری دیگر از ابتکارهایی که باعث افزایش توجه عمومی به علم ستاره‌شناسی خواهد شد. ایران بدون شک در حال حرکت به سمت تبدیل شدن به عنصری حیاتی و مهم در پروژه سال جهانی نجوم است و می‌تواند به نمونه و الگویی باارزش برای بسیاری از کشورهای دیگر تبدیل شود.

و سرانجام آیا نکته‌ای هست که مایل باشید با مردم ایران، منجمان حرفه‌ای و آماتور ایرانی در میان بگذارید؟

 2009 IYA فرصتی طلایی برای مردم است تا شگفتی‌های جهان ما را درک کنند. اگر شما اخترشناسی آماتور یا حرفه‌ای هستید، حضور شما برای تضمین موفقیت این سال کاملا ضروری است. پس لطفا برنامه‌های خود را طراحی کنید، به ترویج صحیح نجوم بپردازید و بگذارید شور و شوق شما دیگران را نیز برانگیزاند؛ اما اگر شما متخصص نیستید و به دنبال برنامه‌هایی می‌گردید که سال جهانی نجوم برای شما به ارمغان می‌آورد، با هماهنگ‌کننده ملی خود، دکتر جمشید قنبری، رئیس انجمن نجوم ایران تماس بگیرید یا از طریق پایگاه‌های خبری مرجع در ایران ببینید که در چه برنامه‌هایی می‌توانید مشارکت کنید و بدین ترتیب در موفقیت سال جهانی نجوم موثر باشید. ضمن این که در صورت نیاز می‌توانید مجموعه کاملی از اطلاعات ضروری را در نشانی .www.astronomy2009.org بیابید.

پروژه‌های سال جهانی نجوم

اگر شما هم علاقه‌مندید در برنامه‌های سال جهانی نجوم فعالانه شرکت کنید و بخشی از برنامه‌های بین‌المللی طراحی شده را طی این سال در منطقه خودتان اجرا کنید، می‌توانید سراغ پروژه‌هایی بروید که سال جهانی نجوم یا هماهنگ‌کننده ملی ایران معرفی کرده‌اند. برای اطلاع از پروژه‌های سال جهانی می‌توانید به وب سایت .

www.iya2009.org سری بزنید. برخی از پروژه‌های موجود در این وب‌سایت مانند TWAN  این امکان را فراهم می‌کند تا در صورت تمایل، برنامه‌هایی برای شما در منطقه‌تان اجرا کنند. از سوی دیگر، شما می‌توانید به عنوان مخاطب درگیر پروژه‌های دیگری مانند 100 ساعت نجوم شوید. در عین حال شاخه آماتوری انجمن نجوم ایران نیز اعلام کرده است آمادگی کاملی برای پاسخگویی به پرسش‌های شما در این زمینه خواهد داشت. در ایران نیز برخی از پروژه‌ها به صورت ملی برگزار خواهد شد. انجمن نجوم ایران با همکاری سازمان صلح آسمان‌ها، پروژه‌ای به نام صلح ستارگان را برگزار خواهد کرد؛ پروژه‌ای که با هدف ترویج نجوم و ترویج ایده آسمان بدون مرز سعی می‌کند رصدهای منظمی را در مناطق مرزی سراسر جهان برگزار کند. می‌توانید از طریق سایتhttp://www.starpeace.org  از جزئیات این پروژه آگاه شوید. ضمن این که رقابت صوفی و ماراتن مسیه ایران امسال قصد دارند برگزاری خود را به شکل بین‌المللی شکل دهند تا امکان مشارکت همگان در آن فراهم شود. اگر پروژه‌ها یا برنامه‌هایی دارید که نیاز به اطلاع‌رسانی دارد، ضمن این که بخش ویژه‌ای از سایت انجمن نجوم ایران برای این کار در نظر گرفته شده است، می‌توانید با شبکه 4 سیما، برنامه آسمان شب و روزنامه جام‌جم مکاتبه کنید تا پروژه‌تان از طریق این برنامه و همچنین ستون 7 شب 7 آسمان روزنامه جام‌جم منتشر شود. برای تعریف یک پروژه که در قالب پروژه‌های رسمی سال جهانی نجوم قرار ندارد، حتما توجه کنید آنچه قصد انجام آن را دارید نخست مبتنی بر اهداف سال جهانی نجوم باشد؛ 8 هدفی که در گفتگو با پدرو روسو در همین ویژه‌نامه به آنها اشاره شده است. پس از آن سعی کنید طرح و برنامه‌ای عملی برای پروژه خود بنویسید که در آن اهداف، ‌روش‌ها، ‌نحوه اجرا، ‌هزینه‌ها، ‌منابع مالی مورد نیاز و مراکزی که ممکن است به شما کمک کنند مشخص شده باشد.
همچنین مخاطبانتان را مشخص کنید. چنین جدولی به شما کمک می‌کند تا دید واقعگرایانه‌ای از امکانات و توانایی‌ها داشته باشد و خواسته‌های خود را بر مبنای آن تنظیم کنید. مثلا ممکن است شما علاقه‌مند به برگزاری شبی نجومی باشید، اما با محاسبه امکانات می‌بینید توان ترتیب دادن آن را در مقیاس وسیع ندارید، اما شاید بتوانید در آپارتمانی که زندگی می‌کنید شبی همسایه‌هایتان را دعوت به پشت‌بام کنید و پس از آن که مطمئن شدید این دعوت شما موجب آزار دیگر همسایه‌ها نمی‌شود، تلسکوپ خود را به پشت‌بام برده و به همسایه‌های خود زیبایی‌های آسمان را نشان دهید. مطمئن باشید اگر این کار درست انجام شود، ارزش آن هیچ کم از ارزش پروژه‌ای بزرگ ندارد. اگر دیدید گروه یا خودتان توان سخت‌افزاری و اطلاعاتی لازم را دارید می‌توانید کارتان را گسترش دهید و در این راه از یاری سازمان‌هایی که می‌توانند کمک کنند نیز بهره‌مند شوید؛ جاهایی مثل شهرداری‌ها، ‌شوراهای محلی، ‌سازمان‌های مرتبط و حتی افراد خیر که علاقه به کمک در زمینه رشد علمی دارند، اما تنها زمانی باید سراغ جلب کمک عمومی بروید که از دقت طرح خود و شفاف بودن آن اطمینان کامل دارید. کمک به گروه‌های دیگری که در حال برگزاری برنامه‌ها هستند، می‌تواند نقش مهمی در برگزاری موفق این سال داشته باشد.

اما اگر احساس کردید از نظر علمی توانایی لازم برای اجرای برنامه‌ای را ندارید  و این نکته بسیار مهمی است که تنها زمانی به سراغ اجرای برنامه‌ای بروید که از دقت علمی ارائه آن مطمئن باشید چراکه در این سال قرار است مردم با علم درست آشنا شوند و اگر آنها را به اشتباه بکشید هیچ کس شما را نخواهد بخشید  یا امکانات مالی و تجهیزات مورد نیاز را ندارید، سعی کنید با پیگیری اتفاقات و رویدادهای پیش رو از آنها استفاده کنید. اگر شما به واسطه برنامه‌های این سال آشنایی بیشتری با مفاهیم پیدا کنید و درک درست‌تری از دانش به دست آورید، به همان میزان در تحقق اهداف سال جهانی نجوم موثر بوده‌اید. نکته‌ای که باید برای تعریف، اجرا یا کمک به برگزاری پروژه‌های سال جهانی نجوم به خاطر داشته باشیم، این است که این پروژه‌ها برای کسب نام و عنوان و شهرت یا پول و امثال آن برگزار نمی‌شوند، بلکه تنها وسیله‌ای برای کمک به تحقق اهداف این سال و فعالیت‌هایی داوطلبانه به حساب می‌آیند.