آسمان پرستاره؛ هدیه‌ای که از خودمان دریغ می‌کنیم

همواره برای انسان، روز زمان کار و فعالیت و شب زمان استراحت بوده است. گذشتگان ما با فرارسیدن تاریکی دست از کار می‌کشیدند و به خواب می‌رفتند و با آغاز روشنایی به تکاپو درمی‌آمدند. این چرخه طبیعی بدن انسان است. اما اکنون چطور؟ در شهرهای بزرگ دیگر نه تاریکی شب وجود دارد و نه آسمان پر ستاره؛ همواره روز است و زمان بیداری!

می دانید آسمان پرستاره‌ای که آلودگی نوری شهرها آن را از بین نبرده، چگونه است؟

ستاره‌های چشمک‌زن آن‌قدر زیادند که نمی‌توان آنها را شمرد. هر چند دقیقه رد سریع شهابی نورانی نفست را در سینه حبس می‌کند. نوار راه شیری آسمانت را از افق تا افق پوشانده است. در جای جای آسمان می‌توانی خوشه‌های ستاره‌ای مانند پروین را ببینی. ابرها سیاهند و نه قرمز. راه شیری و اجرام پرنوری مثل زهره چراغ تو خواهند بود، می‌توانی سایه‌ات را که از روشنایی سیاره زهره روی زمین تشکیل شده است، ببینی! در آن بالا می‌توانی به عالم نامتناهی اطرافت، که تو تنها گوشه‌ای از آن هستی، بنگری. اما ما، ساکنان شهرها، از این منظره محرومیم.

برای دیدن نوار زیبای راه شیری باید کیلومترها سفر کنیم و از شهرها دور شویم؛ در حالی که آسمان پرستاره شب، منظره هر شب کودکی مادربزرگ‌ها و پدربزرگ‌های ما بود. اگر همین گونه پیش رویم، فرزندان ما هرگز ستاره‌های آسمان شب را نخواهند دید؛ در حالی که آسمان بخشی از طبیعت اطراف ماست. بسیاری از دانش‌ها مانند ستاره‌شناسی، هنر، ادبیات، فلسفه و حتی کنجکاوی بشر از دیدن ستاره‌های آسمان سرچشمه گرفته‌اند. 
افزایش جمعیت زمین و استفاده نادرست از نورهای مصنوعی منجر به محرومیت ما از آسمان شب شده است.

آلودگی نوری استفاده نادرست و بیش از اندازه از نورهای مصنوعی است. زمانی مشکل آلودگی نوری پیش می‌آید که چراغ‌های ما به جای روشن کردن زمین، آسمان را روشن می‌کنند. بیشتر چراغ‌های خیابان‌ها، پارک‌ها، مجتمع‌های بزرگ و حتی چراغ‌های جلوی در خانه‌ها به‌گونه‌ای طراحی شده‌اند که بخش زیادی از نور آنها مستقیم به آسمان می‌رود یا از زمین بازتاب می‌شود. به همین سبب سال‌هاست در شهرها آسمان تیره شب جای خود را به آسمانی قرمز رنگ داده است.

منجمان برای فرار از آلودگی‌های نوری مجبورند به نقاط دور سفر کنند و برخی از رصدخانه‌های بزرگ دنیا مانند رصدخانه مونت ویلسون، مونت پالومار و کیت پیک تحت‌تاثیر آلودگی نوری شهرهای بزرگ مجاور خود هستند. اما آلودگی نوری تنها مانع کار منجمان نیست. انسان برای حفظ سلامت خود، نیاز به روزهای روشن و شب‌های تاریک دارد. نور چراغ‌های شهر که شب‌ها از پنجره وارد اتاق خواب می‌شود، اتاق را روشن می‌کند و مانع استراحت کامل بدن هنگام خواب می‌شود. همچنین نور زیاد در شب، به منظور روشن کردن خیابان‌ها و مجتمع‌ها، همیشه برای دید مناسب نیست؛ کیفیت نورپردازی در شب باید با مطالعه ساختار چشم و بینایی همراه باشد تا با طراحی مناسب به بینایی انسان آسیب نزند.

حیوانات نیز از اثرات مخرب آلودگی نوری در امان نیستند. آلودگی نوری هر سال موجب مرگ 100 میلیون پرنده در قاره آمریکای شمالی می‌شود. برخی از این پرنده‌ها با ساختمان‌های نورانی برخورد می‌کنند و برخی دیگر برای آن که در روشنایی بمانند، راهشان را گم می‌کنند و آنقدر در نور شهرها پرواز می‌کنند تا خسته می‌شوند و سقوط می‌کنند. آلودگی نوری به خزندگان نیز بسیار آسیب می‌زند. تا قرن‌ها تنها نور کنار سواحل، نور ماه و ستاره‌هایی بوده که روی آب می‌افتاده است و لاک‌پشت‌های دریایی با کمک همین نور مکان مناسبی را کنار ساحل برای تخمگذاری پیدا می‌کرده‌اند. اما اکنون نور مصنوعی شهرها و جاده‌ها آنها را از ساحل دور می‌کند و به سمت جاده‌ها می‌کشاند و موجب مرگشان می‌شود. پشه‌ها و حشراتی که دور لامپ‌های روشن در شب جمع می‌شوند، منظره بسیار رایجی در شهرهاست. این تجمع زندگی گونه‌هایی را که برای تغذیه و گرده‌افشانی به حشرات وابسته‌اند مختل می‌کند.

راه‌حل‌های مقابله با آلودگی نوری، برخلاف مشکلات پیچیده محیط زیستی، بسیار ساده است. کافی است همان‌قدر از نور و روشنایی استفاده کنیم که نیاز داریم. یعنی هم از نظر زمانی و هم از نظر مقدار و شدت نور آنقدر مصرف کنیم که لازم است. می‌توانیم بالای چراغ جلوی در خانه‌مان سرپوش بگذاریم که نورش به سمت آسمان نرود. در سطح شهر هم باید نورپردازی‌ها طوری طراحی شوند که کمترین میزان نور به سمت آسمان برود؛ به این ترتیب، هم در انرژی و هزینه‌ها صرفه‌جویی کرده‌ایم و هم ستاره‌های آسمان را دوباره به خودمان هدیه داده‌ایم.

وضعیت آلودگی نوری در منطقه خاورمیانه نقاط روشن در بخش بالا‌ی تصویر وضعیت آلودگی نوری کشورمان ایران را نشان می‌دهد.
برای اطلا‌عات بیشتر می‌توانید به سایت darksky.org مراجعه کنید.