مرگ یک ستاره و انفجاری از زیبایی

جمعه, ۱۷ بهمن ۱۳۹۳، ۰۹:۱۴ ب.ظ

بنابر یک باور کهن، قوی گنگ (Mute Swan: گونه‌ای از قوها)، به هنگام مرگ زیباترین نغمه‌ها را سر می‌دهد. سقراط بر این باور بود که در این نغمه‌های دل انگیز، زیبایی بهشت به تصویرکشیده می‌شود. یک ستاره درحال احتضار نیز اگر چه نمی‌تواند در قالب اصوات و موسیقی نغمه سرایی کند، اما با انفجاری از نور و زیبایی، شگفتی می‌سازد.

تصویر زیر متعلق به "سحابی پروانه" یا "سحابی حشره" (NG 6302) است که در صورت فلکی کژدم (عقرب) قرار دارد. این تصویر توسط تلسکوپ هابل و در سال 2009 گرفته شده است. سحابی پروانه به دلیل شکل ظاهری خود در شمار سحابی‌های سیاره نمای دوقطبی جای گرفته است. شکل این نوع سحابی به گونه‌ای است که گویی دو بال از هسته مرکزی آن بیرون زده‌ یا در واقع ستاره‌ای رو به مرگ است.

سحابی پروانه، سحابی دو قطبی، ستاره رو به مرگ

زمانی یک ستاره به آخرین مرحله‌ی زندگی خود وارد می‌شود که سوخت هسته‌ای آن به پایان رسیده باشد. در این زمان دیگر نیروی جاذبه‌ی آن برای حفظ لایه‌های بیرونی کافی نبوده و در نتیجه ستاره همانند یک حباب گازی که گاهی شکلی منظم و کروی و گاهی نیز شکلی نامنظم دارد، در فضا بزرگ و بزرگ‌تر می‌شود. در این حالت لایه‌های بیرونی در فضا پراکنده شده و شبیه ابری از ماده، حول ستاره جای می‌گیرند. رفته رفته این مواد داغ‌تر، متراکم‌تر و نورانی‌تر می‌شوند، این جاست که ستاره به یک کوتوله‌ی سفید (White Dwarf)، تبدیل می‌شود. ماده‌ی تشکیل دهنده‌ی کوتوله‌های سفید به اندازه‌‌ای به هم فشرده‌ و متراکم‌اند که ممکن است ذره‌ای از آن به اندازه یک قاشق غذا خوری، چندین تن وزن داشته باشد.

کوتوله‌های سفید، که تعدادشان در کهکشان ما نسبتاً زیاد است، آخرین مرحله‌ی تکامل بسیاری از ستاره‌ها هستند و البته کوتوله‌ی سفیدی که در مرکز سحابی پروانه قرار گرفته، در شمار داغ‌ترین ستارگان کهکشان راه شیری جای دارد. به طوری که دمای سطح آن حدود 222.000 درجه‌ی سلسیوس (400 هزار درجه‌ی فارنهایت) برآورد می‌شود و با توجه به این ارقام، جرم این ستاره دست‌کم 5 برابر خورشید است.

اگر به تصویر نگاه کنید در اطراف این کوتوله، شکلی هلالی یا دوناتی شکل و مبهم قابل مشاهده است که از گاز و ذرات غبار تشکیل شده، این صفحه‌ی متراکم درست در کمر یا میانه‌ی این ساعت شنی رنگارنگ قرار گرفته است. این حلقه‌ی گرد و غبار، جلوی توسعه‌ و رشد بیشتر سحابی را گرفته و این شکل منحصربفرد را ایجاد کرده است.

رنگ و شکل بال‌های سحابی، اطلاعات جالبی را بازگو می‌کنند. به عنوان مثال لبه‌های قرمز رنگ این سحابی، خبر از حضور گاز نیتروژن می‌دهد، در حالی که مناطق سفید نشان از انتشار گاز سولفور است، جایی که گاز و ذرات ایجاد شده در آخرین مرحله‌ی زندگی ستاره، با یکدیگر برخورد کرده و امواجی متلاطم ایجاد می‌کنند. مناطق قهوه‌ای حضور هیدروژن، مناطق آبی هلیوم و مناطق سبز-آبی و بنفش نشان از حضور اکسیژن دارند.

از دیگر سحابی‌هایی که در این گروه جای می‌گیرند می‌توان به "سحابی وست‌بروک (Westbrook)"، سحابی مورچه، سحابی M2-9، رابرتز 22، هابل 12 و IRAS 13208-6020 اشاره کرد.

سحابی وستبروک